De bossen van Congo

1. Is duurzaam bosbeheer wel mogelijk in Congo? Beknopte stand van zaken begin 2007: wie zijn de spelers en wat doen ze?
2. Hout kappen bij Lac Tumba. Een voorbeeld van hoe het er volgens Greenpeace in de praktijk aan toegaat.
3. Bescherm het woud én het klimaat. Wie daarvoor wil betalen, kan ervoor zorgen dat het Congolese regenwoud beschermd wordt.

Is duurzaam bosbeheer wel mogelijk in Congo?

‘In 2002 voerde de Wereldbank een stevige oppervlaktebelasting in voor de bosexploitatie in Congo. Dat was een goed idee’, zegt Filip Verbelen van Greenpeace. ‘Houtkapbedrijven moeten nu jaarlijks 0,39 euro per hectare betalen aan de Congolese staat. Veertig procent daarvan moet terugvloeien naar provincies en districten. Via ontwikkelingsprojecten moet dat geld de lokale bevolking ten goede komen. De voorbije drie jaar kreeg de lokale bevolking evenwel niks van dat geld te zien, ook al beweren de houtkapbedrijven dat zij de taksen betalen. Dit is maar één voorbeeld van hoe het verkeerd loopt met de uitvoering van de hervormingen die de Wereldbank heeft doorgevoerd. Fraude en corruptie zijn schering en inslag en ondergraven de goede bedoelingen.’
Laurent Debroux, Belg en Wereldbankexpert voor de Congolese bossen, wijst erop dat het al een belangrijke eerste stap is dat de bedrijven de taksen effectief betalen. ‘In 2002 werden er amper taksen betaald. Maar het geld heeft tot nog toe Kinshasa inderdaad niet verlaten. Momenteel verricht een lokale ngo een studie die op termijn moet uitgroeien tot een systeem van systematische monitoring.’
Dat het geld niet wordt doorgestort, bezorgt ook de houtkapbedrijven problemen, getuigt Françoise Van de Ven, secretaris-generaal van de Federatie voor Bosindustriëlen in Congo: ‘De bedrijven komen onder enorme druk te staan van de lokale bevolking, die ervan uitgaat dat de taks niet betaald werd. Een ander probleem is dat onze bedrijven moeten concurreren met bedrijven die van de provincies illegale kapvergunningen krijgen, waardoor ze geen taksen moeten betalen.’
Tot nu toe zetten de oorlog en de gebrekkige infrastructuur een rem op grootschalige exploitatie van de Congolese bossen, maar dat kan snel veranderen.
De voorbije vijf jaar heeft de Wereldbank, samen met hervormingsgezinde krachten in de Congolese overheid en vele anderen, geprobeerd te anticiperen op dit moment. In 2002 werd bijna de helft van de reeds verleende kapvergunningen opnieuw ingetrokken. Er werd een moratorium voor het verlenen van nieuwe vergunningen ingesteld en er kwam een boscode die bedrijven verplicht duurzame bosbeheerplannen op te stellen.
In 2005 besloot president Kabila onder zware druk van de Wereldbank en de internationale gemeenschap het moratorium, dat eerder werd overtreden, te verlengen. De resterende kapvergunningen, goed voor 20 miljoen hectaren bos, worden nu door een internationaal team van experts gescreend op hun legitimiteit.
Later moet een interministeriële commissie zich uitspreken over de resultaten van dat team. Debroux verwacht dat 25 tot 50% van de bestaande vergunningen geschrapt wordt. Françoise Van de Ven: ‘Dat Debroux dit nu al kan zeggen, bewijst dat de Wereldbank de hele procedure stuurt, want de ministers hebben er zich nog niet over uitgesproken.’
Filip Verbelen van Greenpeace plaatst de cijfers in perspectief. ‘Zelfs als maar de helft van de vergunningen wordt erkend, spreek je nog altijd over 11 miljoen hectaren. Dat is het dubbele van de oppervlakte die in Kameroen wordt geëxploiteerd en dat land produceert nu zes maal zoveel hout als de 500.000 m³ van Congo. Zelfs met een verlenging van het moratorium is dus een vertienvoudiging van de Congolese bossector mogelijk.’
Greenpeace verwacht daar weinig goeds van voor de 40 miljoen Congolezen die in en van het bos leven. ‘In Kameroen voerde de Wereldbank ook hervormingen door, maar de lokale bevolking is er na al die jaren helemaal niet beter geworden van de bosontginning. Er is voldoende bewezen dat degelijk bosbeheer in een land met een zwak bestuur en veel corruptie onmogelijk is. Daarom wordt de sector best zo klein mogelijk gehouden tot er een beter bestuur is. Een verlenging van het moratorium is het minimum.’
Bij de Wereldbank willen ze de resultaten in Kameroen niet ongenuanceerd afbreken. Debroux: ‘Kameroen heeft openheid getoond en extern advies toegelaten. Als je nu gaat beweren dat alles gefaald heeft, dan riskeer je de beleidsmensen in Kameroen én Congo te ondermijnen. Het risico bestaat dat ze dan geen externe controle meer toelaten en dat de toestand totaal oncontroleerbaar wordt.’ Ook de Wereldbank staat achter een verlenging van het moratorium, maar wil dat de nieuwe Congolese regering niet eenzijdig opleggen. (svdh/jvd)
Op 26 en 27 februari werd de problematiek van de Congolese bossen besproken op een internationale conferentie in Brussel. www.confordrc.org

Hout kappen in Lac Tumba

Het Libanese bedrijf  ITB (Industrie de Transformation de Bois) kapt sinds 2005 actief in het Lac Tumba gebied, een van de prioritaire gebieden voor bescherming in het Congobekken. Het bedrijf, dat lid is van de sectororganisatie Federatie van Bosindustriëlen van Congo (FBC), heeft er twee vergunningen, samen goed voor een oppervlakte van 294.000 hectaren (ongeveer een tiende van de oppervlakte van België).
Toen in mei 2002 de minister van Bosbouw een moratorium instelde op het uitgeven van nieuwe kapvergunningen, beschikte ITB weliswaar over een kapvergunning, maar in een ander gebied met een kleinere oppervlakte. ‘De vergunningen van ITB zijn in strijd met het moratorium uit 2002’, zegt Veerle Dossche van Greenpeace. ‘Maar ITB heeft zich ondertussen zo sterk gevestigd in de regio dat als de overheid zou besluiten dat het bedrijf geen legale vergunning heeft, het in praktijk haast onmogelijk zou zijn om deze activiteiten stop te zetten.’ Het bedrijf creëerde banen en sloot een contract af met de lokale gemeenschap.
‘Maar de houtkapactiviteiten van ITB zijn verre van duurzaam. Het bedrijf werkt zonder enige vorm van langetermijnplanning. Het kapt zeer waardevolle houtsoorten terwijl het nauwelijks zorgt voor duurzame lokale ontwikkeling. De salarissen zijn erg laag voor het harde werk. De arbeidershuisjes zijn niet meer dan een paar barakken. En eens de waardevolle boomsoorten zijn geëxploiteerd, dreigt het bedrijf weer verder te vertrekken en samen met hen de banen, het onderhoud van de weg of andere projecten die ze hebben gerealiseerd’, zegt Dossche. (svdh)

Bescherm het woud én het klimaat

‘Als het Noorden echt iets wil doen aan de klimaatveranderingen en ten minste een deel van de Congolese bossen intact wil houden, moet het ook bereid zijn daarvoor geld op tafel te leggen’, zegt Laurent Debroux, die bij de Wereldbank het dossier van de Congolese wouden opvolgt. ‘In de boscode is een clausule voorzien voor “conservatieconcessies”.
Het is een instrument om de Congolese regering en bevolking te vergoeden voor het niet-exploiteren van bossen. Die concessies komen bovenop de vijftien procent die sowieso erkend moet worden als beschermd gebied.’
Concessies voor natuurbescherming zijn niets nieuws. Ook in Kameroen was achthonderdduizend hectare voorzien als conservatieconcessie.
‘Maar er was weinig interesse. Toch mag dat Congo niet tegenhouden. Het Bonobo Conservation Initiative, een Amerikaanse ngo, heeft een voorstel gedaan om de eerste conservatieconcessie te claimen. Het zou om het eerste dergelijke initiatief in Afrika gaan en kan een belangrijk precedent vormen’, zegt Debroux. (svdh)