De crisis waarover niemand schrijft

Terwijl alle Belgische ogen gericht waren op de crisisvorming rond een probleem waarvan de meeste mensen het fijne niet weten –welk gelijkheidsbeginsel wordt geschonden in Brussel-Halle-Vilvoorde?– werd in Genève een ander drama voltrokken. Daar vergaderde de raad van bestuur van het Wereldfonds tegen Aids, Tuberculose en Malaria, en lieten de rijkste landen weten dat de vette jaren van het Wereldfonds voorbij zijn. Groei zit er niet meer in.
Het nieuws kon op geen slechter moment komen. In de armste landen worden mensen met aids steeds vaker op een wachtlijst gezet, wegens geldgebrek. De voorzitter van de raad van bestuur –de minister van gezondheid van Ethiopië– had een plan klaar om moedersterfte aan de prioriteiten van het Wereldfonds toe te voegen. Een zinvoller geschenk voor moederdag konden honderdduizenden toekomstige jonge moeders zich niet indenken. Maar daar is geen geld voor.
Het Wereldfonds is ook een symbool. Het staat voor de ethische dimensie van de mondialisering. De vrije markt mag dan een sterke motor voor economische groei zijn, het is een motor die voortdurend moet worden bijgestuurd. Zonder bijsturing zijn het de sterksten die het meest profiteren van de vrijheid; hun winsten en machtspositie investeren in comparatieve voordelen; en nog sterker worden, terwijl de minder sterken steeds verder achterblijven.
Dat hebben we in eigen land al een eeuw geleden begrepen. Daarom betalen we allemaal belastingen, liefst progressief, waarvan het merendeel wordt gebruikt om onderwijs, gezondheid, bestaanszekerheid en waardigheid te garanderen aan iedereen. Niet iedereen is gelijk, maar iedereen krijgt wel een eerlijke kans. Zonder die voortdurende bijsturing was onze samenleving al lang ten onder gegaan.
Ook de wereldwijde vrije markt heeft bijsturing nodig. Er zijn talloze voorbeelden van hoe de rijkste landen hun economische marktpositie gebruiken en misbruiken voor hun eigen belang –zoals de Europese Unie die India onder druk zet om geen goedkopere generische geneesmiddelen meer uit te voeren naar ontwikkelingslanden, wat evident niet in het belang van India en de getroffen ontwikkelingslanden is. Dat gebeurde toevallig ook in dezelfde “crisisweek”.
De noodzakelijke bijsturing van de wereldwijde vrije markt is heel wat anders dan bescheiden ontwikkelingssamenwerking die verloopt via kortdurende liefdadigheid, met steeds wijzigende doelstellingen. Ze vereist een voortdurende herverdeling, net zoals we dat in eigen land doen.
Dat is precies waar het Wereldfonds voor staat: een voortdurende herverdeling van middelen tussen rijke en arme landen, gericht op de strijd tegen de meest dringende gezondheidsproblemen, waarvan de lijst trouwens dringend aan herziening en uitbreiding toe was. De ethische dimensie van de mondialisering heeft in Genève een stevige knauw gekregen.
Voor vele Vlamingen is de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde een noodzakelijke stap op weg naar de vorming van een autonome staat, die nauwer aansluit bij de ‘natie’ Vlaanderen. Een dergelijke tendens gaat meestal gepaard met de wens om ook de solidariteit tussen mensen –de verantwoordelijkheid voor elkaars waardigheid en eerlijke kansen– te beperken tot de leden van de eigen natie, zoals Daniel Béland en André Lacours onderzochten in Nationalism and Social Policy: the Politics of Territorial Solidarity.
Kan minder solidariteit in België samengaan met meer solidariteit in de wereld? In theorie kan het, maar het debat over Brussel-Halle-Vilvoorde wekt toch niet de indruk dat veel Vlaamse politici daarvan wakker liggen.
Gorik Ooms, voormalig directeur van Artsen Zonder Grenzen België, is onderzoeker aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde en de universiteit van Yale. Zijn doctoraat schreef hij over het recht op gezondheid en over de duurzaamheid van gezondheidszorg.