'De democratische eeuw'

Wat is volgens u de belangrijkste erfenis van de voorbije eeuw?

Er is zoveel gebeurd de voorbije honderd jaar, dat het bijzonder moeilijk is daar één zaak uit te pikken. Het Britse en het Franse Rijk kwamen aan hun einde. We waren getuige van twee wereldoorlogen. We zagen de opkomst en de neergang van fascisme en nazisme. Het communisme kende een snelle opgang en werd dan geconfronteerd met een plotse val in het Sovjetblok of een even bruuske transformatie in China. De economische heerschappij van het Westen verschoof oostwaarts, ten voordele van Japan, Oost- en Zuidoost-Azië. Toch is er één tendens die boven al die indrukwekkende historische gebeurtenissen uitsteekt: de opkomst van de democratie.

Is dat niet een erg westerse keuze?

Ik denk dat men het er vandaag algemeen over eens is dat democratie een universele waarde is. Voorheen vroegen geleerden zich nog in alle ernst af of bepaalde landen wel Œgeschikt waren voor de democratie¹. Vandaag weten we dat landen Œgeschikt¹ worden dóór democratie. In de brede wereldopinie is het gegeven van een democratische regering aanvaard als de vanzelfsprekende norm. Al is er gedurende de jaren negentig, vooral in Oost-Azië, uitgebreid geargumenteerd dat het voor een snelle economische groei noodzakelijk kan zijn om de democratie tenminste gedurende bepaalde tijd buiten spel te zetten. China en Singapore worden dan opgevoerd als bewijsmateriaal.

Een overtuigend argument, toch?

Neen, want je kan het tegenovergestelde bewijzen met Botswana, dat een democratische oase is in Afrika én de hoogste groeicijfers heeft van het continent en op dat gebied zelfs bovenaan staat op in de wereldranglijst. Bovendien is economische groei op zich een veel te smalle basis om te oordelen. Echte ontwikkeling vraagt immers ook economische en sociale veiligheid. Je moet dus onderzoeken welk verband er is tussen enerzijds politieke en burgerlijke rechten en anderzijds het voorkomen van grote economische rampen. En dan zie je dat mensen in een democratische samenleving ­ met een vrije pers, vrije organisaties, het recht op zelfgekozen politiek engagement ­ véél beter in staat zijn om hun zorgen op de agenda van de politieke machthebbers te plaatsen dan in een autoritaire samenleving.

Zijn boeren en buitenlui daarin wel geïnteresseerd?


Ik hoop het wel. Want de geschiedenis toont aan dat men nooit hongersnood heeft gekend in een onafhankelijk en democratisch land. De Chinese economie, bijvoorbeeld, stond er in de jaren vijftig veel beter voor dan de Indiase. Toch stierven er in China tussen 1958 en 1961 zo¹n dertig miljoen mensen tijdens een hongersnood, terwijl India sinds de onafhankelijkheid geen periodes van hongersnood meer gekend heeft. De reden is simpel: er was in China geen mogelijkheid om het falende beleid aan de kaak te stellen. Het volk had geen middelen om druk uit te oefenen op de macht.

Toch stellen we op de drempel van de eenentwintigste eeuw een groeiende desinteresse vast voor de democratische instellingen.

De positieve rol van politieke en burgerlijke rechten mis je niet zo snel als het je economisch voor de wind gaat. Maar van zodra de situatie minder rooskleurig wordt, merk je al snel dat de politieke impulsen die uitgaan van een democratische samenleving onmisbaar zijn. De kwetsbare groepen in Indonesië hadden wellicht weinig problemen met Soeharto’s autoritaire bestuur, zolang alles goed ging en iedereen rijker werd. Op het moment dat die opwaartse trend afbrak, bleek het juist die autoritaire staat te zijn die probeerde hun stem te smoren.