De draak en de beer op het geopolitieke schaakbord

Volgens de Russische president Dmitri Medvedev zijn de relaties met China nog nooit zo goed geweest als vandaag. Zowel Medvedev als zijn Chinese collega Hu Chintao noemen het ‘verder uitdiepen van de wederzijdse relaties’ een prioriteit in hun buitenlandbeleid. Moet het Westen vrezen voor een alliantie tussen de twee supermachten?

In 2011 vieren Moskou en Beijing de tiende verjaardag van het Russisch-Chinees Verdrag van Goed Nabuurschap, Vriendschap en Samenwerking. ‘Op basis van dit verdrag is een optimaal model van interstatelijke relaties ontwikkeld’, zei Russisch buitenlandminister Sergey Lavrov in juli in de Chinese krant Renmin Ribao. ‘Het functioneert succesvol en komt tegemoet aan de nationale interesses van het volk van Rusland en China.’

Maar wat betekent dat nu concreet?

1. Nieuwe globale architectuur

Multipolaire krachten

Volgens Lavrov delen Moskou en Beijing de overtuiging dat multipolaire krachten de wereldorde moeten beschermen en onderhouden, veeleer dan één land –een sneer naar de VS. Lavrov: ‘Rusland en China delen hetzelfde platform met betrekking tot heel wat thema’s in de VN, de Veiligheidsraad, de G20, de BRICS en de Sjanghai Cooperation Organisation.’ Zijn Chinese collega Yang Jiechi in de Russische krant Rossiiskaya Gazeta: ‘We willen er samen voor zorgen dat de globale architectuur meer eerlijk en rationeel wordt.’

Concrete internationale dossiers waarin de neuzen in dezelfde richting wijzen, zijn onder meer Soedan, Iran, Libië, Noord-Korea, de rol van de VN, het wapenschild en de wapenwedloop in de ruimte.

‘De nauwere banden tussen China en Rusland hebben voor onrust gezorgd, zowel in de regio van Azië en de Stille Oceaan als in Washington’, schrijft James Bellacqua in het boek The future of Chinese Russian relationships (The University Press of Kentucky, 2010). Bellacqua is Asia security analist bij het Amerikaanse non profit onderzoeksinstituut Center for Naval Analyses. Bellacqua: ‘De vraag is of het Sino-Russische strategische partnerschap een bedreiging inhoudt voor het Westen.’

Veel geblaat, weinig wol

‘Sommigen speculeren dat het partnerschap een voorbode kan zijn van een echte militaire alliantie tussen de twee wereldmachten. Zal de Sjanghai Cooperation Organisation (SCO) uitgroeien tot een veiligheidsalliantie die de Navo uitdaagt of zal ze een vehikel blijken voor Russische en Chinese militaire controle? Anderen doen het strategische partnerschap dan weer af als veel geblaat maar weinig wol.’

In ieder geval zijn er grenzen aan de Chinees-Russische samenwerking op het geopolitieke schaakbord –met name wanneer de belangen van beide landen uit mekaar lopen. Een voorbeeld: tijdens het conflict tussen Rusland en Georgië in 2008 weigerde Beijing op een SCO-top in Dushanbe de kant van Rusland te kiezen. De andere SCO-landen deden dat wel, al gingen ze niet zover om ook de onafhankelijkheid van de twee opstandige republieken Zuid-Ossetië en Abchazië te erkennen.

‘China’s neutraliteit in dat conflict kwam eigenlijk niet als een verrassing’, schrijft Bellacqua. ‘Beijing probeert zich wel vaker buiten disputen te houden wanneer het voelt dat het geen belangen heeft. Bovendien was Ruslands gedrag vis à vis Georgië een schending van een van China’s centrale prioriteiten in buitenlandbeleid: de niet-interferentie in de soevereine ontwikkelingen van een andere staat.’ De gevoeligheden rond Taiwan, Tibet en Xinjiang zijn daar niet vreemd aan. Bellacqua: ‘Omgekeerd zal ook Rusland in het geval van een conflict tussen China en Taiwan waarschijnlijk niet meer doen dan rhetorische steun betuigen aan Beijing.’

Anti-Amerikaanse retoriek

Bellacqua pleit ervoor niet te vervallen in zwart-wit-denken. ‘We moeten de China-Ruslandrelatie zien zoals ze is: een pragmatische relatie gebaseerd op wederzijdse belangen, maar niet zonder breuklijnen.’ Hij wijst er bovendien op dat het niet gaat om een relatie tussen gelijke partners. ‘In tegenstelling tot het verleden wordt Rusland steeds meer de junior partner in de relatie. Sinds het einde van de Koude Oorlog heeft Rusland zijn focus veranderd naar regionale thema’s, terwijl China’s globale voetafdruk snel toeneemt, voornamelijk ten gevolge van zijn toenemende economische invloed.’

Bellacqua onderstreept verder dat zowel voor China als voor Rusland de relaties met de VS belangrijker zijn dan hun onderlinge banden met elkaar. ‘Ondanks de anti-Amerikaanse retoriek die van tijd tot tijd in Beijing of Moskou geuit wordt hebben China en Rusland er alle belang bij om stabiele relaties met Washington te onderhouden. Alle drie hebben baat bij samenwerking rond thema’s als de strijd tegen terrorisme, het oplossen van globale conflicten en het voorkomen van de verspreiding van massavernietigingswapens.’

2. Defensie

Wapenleverancier

In april 1996 lanceerden de presidenten Boris Jeltsin en Jiang Zemin een strategisch partnerschap. Tijdens het eerste decennium van dat partnerschap werd Rusland een belangrijke wapenleverancier voor China. Na het Europese wapenembargo tegen China (naar aanleiding van de gebeurtenissen op het Plein van de Hemelse Vrede) werd Rusland de belangrijkste wapenleverancier van de Volksrepubliek. ‘Moskou profiteerde daar ook van, gezien de export naar China hielpen om ruslands enorm militair-industrieel complex recht te houden in het moeilijke economische klimaat van na de Koude Oorlog’, aldus Bellacqua.

In 2006 vielen de Russische wapenleveringen aan China echter zo goed als stil. De reden? Volgens analisten uit vrees voor ongeoorloofd kopiëren van Russische technologie door China, met name via reverse engineering. Rusland weigerde onder meer het Chinese Bevrijdingsleger te bewapenen met de Tu-22M Backfire (een supersonische bommenwerper), terwijl het dat type wel aan India wilde vekropen.

Militaire oefeningen

In 2001 werd de veiligheidsorganisatie Shanghai Cooperation Organisation opgericht door China, Rusland en vier Stans: Kazachstan, Kirgizstan ,Tadzjikistan en Oezbekistan. Doel is de veiligheid in de Centraal-Aziatische regio te bevorderen. De samenwerking strekt zich met name uit over de domeinen terrorisme, separatisme en extremisme. Zo worden onder meer inlichtingen uitgewisseld en militaire oefeningen georganiseerd.

In 2009 namen drieduizend Russische en Chinese soldaten in de stad Khabarovsk deel aan een gemeenschappelijke militaire oefening van vijf dagen, de Vredesmissie 2009. Het scenario van de oefening was toegespitst op contraterrorisme.

3. Economie en handel

Ontluikende macht

De economische groei van China is bepaald indrukwekkend. De voorbije vijf jaar groeide de Chinese economie gemiddeld met 11,2 procent. Rusland kende in 2006 en 2007 nog een groei van boven de acht procent, maar tegen 2010 was dat percentage al gehalveerd. Bovendien wijzen economen voortdurend op de sterke Russische onafhankelijkheid van olie- en gasexport.

Bellacqua: ‘China is duidelijk een ontluikende macht, terwijl Rusland veeleer achteruit lijkt te gaan in termen van zijn interactie met de rest van de wereld. China is een wereldspeler geworden in globale handel, is meer geïntegreerd in het globale economische systeem en heeft betere banden met de rest van de wereld. Beijing stapt naar de ontwikkelingswereld gewapend met preferentiële leningen en infrastructuurprojecten, in de hoop toegang te krijgen tot energiebronnen en andere grondstoffen om zijn economische groei te ondersteunen.’

In contrast daarmee, aldus Bellacqua, worden de inspanningen van Rusland om uit te strekken naar de rest van de wereld gehinderd door het feit dat het land weinig te bieden heeft behalve olie, gas, chemische producten en metalen.

Pijpleidingen

De export van Rusland naar China vormt daarop geen uitzondering. Energie staat centraal. In september 2010 ondertekenden beide landen een overeenkomst over gasleveringen aan China voor de komende dertig jaar. Over de gasprijs blijft wel discussie. Zodra daarover een akkoord wordt bereikt, zal Gazprom een pijpleiding naar China bouwen.

Volgens The Diplomat zal China aan Rusland zes miljard dollar lenen om steenkool te ontginnen en steenkooltransportinfrastructuur op te zetten in Oostelijk Siberië en het Verre Oosten. In ruil belooft China minstens 15 miljoen ton steenkool per jaar te importeren in de komende vijf jaar, en minstens 20 miljoen ton per jaar in de twee decennia die daarop volgen.

Bilaterale handel

China op zijn beurt voert voornamelijk afgewerkte producten uit naar Rusland. Tijdens een bilaterale ontmoeting in Moskou in juni 2011 spraken de Chinese president Hu Jintao en zijn Russische collega Dmitry Medvedev af hun handel op te drijven tot 100 miljoen dollar tegen 2015 en dubbel zoveel tegen 2020. Vandaag is de bilaterale handel goed voor vijftig miljard euro, zeven keer zoveel als in 2000.

Regionale handelspartner

In 2012 is Rusland gastland van een belangrijke APEC-top. De Asia-Pacific Economic Cooperation, een organisatie van 21 Aziatische landen en landen die aan de Stille Oceaan grenzen, is opgericht om de handel en economische samenwerking in de regio te stimuleren. China trad toe in 1991, Rusland in 1998. Dat Moskou die top uitgerekend in Vladivostok organiseert, in het Verre Oosten van Rusland, is geen toeval. Rusland wil zich regionaal positioneren als een handelspartner.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.