De extra dimensie

‘Een roman moet je in de huid en in de gedachten van de anderen laten binnendringen, en je zo in staat stellen tot een humaner oordeel’, zei Pamuk bijna twee jaar geleden in MO*. Yunus had daarvoor geen proza nodig, de realiteit voor zijn deur in Bangladesh was prozaïsch genoeg. Muhammad Yunus deelt zijn prijzengeld met de Grameen Bank, de organisatie die hij in 1976 oprichtte en die vandaag meer dan 1300 kantoren heeft in Bangladesh, waarmee ze 3,8 miljoen klanten in 46.000 dorpen van krediet voorziet.
96 procent van die klanten zijn vrouwen, allemaal beginnen ze onder de armoedegrens en 99 procent van de leningen wordt terugbetaald. In een eerste reactie op zijn Nobelprijs zei Yunus: ‘De ene boodschap die we telkens opnieuw willen herhalen, is deze: armoede is een kunstmatige creatie. Het enige wat we moeten doen om opnieuw uit te komen bij de natuurlijke stand van zaken -een wereld zonder armoede- is het hertekenen van onze instellingen.’ Muhammad Yunus gaf zelf het voorbeeld dat zo’n radicale omkering van ideeën en praktijk mogelijk is door zijn bank voor de armen te baseren op vertrouwen en solidariteit, in plaats van op individueel streven en materieel onderpand.
Grameen Bank en het hele systeem van microkrediet gebruikt de markt als een hefboom waarmee de armen zich zelf uit hun duivelse kringloop kunnen lichten. Dat is een ouverture die als hemelse muziek klinkt in de oren van vrijemarktadvocaten, al zullen ze bij het beluisteren van de hele compositie merken dat Yunus hun enthousiasme voor de huidige neoliberale globalisering niet deelt. Hij vreest voor grootschalige sociale conflicten als er niet dringend voor gezorgd wordt dat de arme meerderheid in het Zuiden deel kan hebben aan de schitterende beloften die de globalisering achter de horizon aanbiedt. Een deel van de oplossing, voorspelt hij, ligt in de opkomst en groei van bzw’s: Bedrijven zonder Winstoogmerk.
Daarvoor moet er ook een sociale aandelenbeurs komen, waar financiers die willen investeren in sociale projecten en ondermeningen terechtkunnen. Muhammad Yunus gelooft namelijk niet dat de mens zo eendimensionaal is als de klassieke economische theorie wil doen geloven. Niet alleen winst, maar ook sociale bewogenheid drijft mensen -ook ondernemers.
Ze bouwen hun eigen huizen, bedelaars worden winkeliers, vrouwen schudden het eeuwenoude patriarchaat van zich af. Het lijkt een bijbels of een vroegmarxistisch visioen, maar het gebeurt. Dankzij leningen van 200 euro of minder. Toch is er méér nodig om een arm gezin kans te geven op een toekomst zonder honger of ontbering. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat in Bangladesh overheidsinvesteringen in infrastructuur minstens even kosteneffectief zijn als het erom gaat het consumptiepeil van de armen te verhogen. In de Filipijnen zouden landhervormingen zelfs nog effectiever zijn.
Het enthousiasme over de erkenning van Yunus en Grameen mag die realiteit niet onzichtbaar maken. Van 12 tot 15 november vindt in Canada een Wereldtop over Microkrediet plaats, waar gedebatteerd zal worden over de bijdrage van microkrediet in de strijd om de extreme armoede in de wereld tegen 2015 te halveren. Rond dezelfde tijd loopt het VN-decennium voor de uitroeiing van de armoede af. Professor Yunus zelf bestempelt de economische realiteit die het afgelopen decennium de wereld beheerst heeft als ‘een eenzijdige moordpoging op de armen’. Dat was niet de uitroeiing die bedoeld was.