‘De geest van verandering is uit de fles’

Als alles volgens plan verloopt, vinden op 21 februari presidentsverkiezingen plaats in Jemen. De vraag is nu of die verkiezingen daadwerkelijk kunnen doorgaan gezien het land almaar verder lijkt te barsten. De Jemenitische volksopstand die begon op 11 februari 2010 wordt niet alleen overschaduwd door de harde hand van de regeringstroepen, maar ook door hevige clashes tussen loyale regeringstroepen en gedeserteerde bataljons.

De verkiezingen maken deel uit van het door de Golfstaten opgestelde akkoord (GCC-akkoord) dat de inmiddels afgetreden Jemenitische president Ali Abdullah Saleh op 23 november in het Saoedische Riad heeft ondertekend. Na de deal –die een vreedzame machtsoverdracht in Jemen voorschrijft– droeg Saleh de macht over aan vicepresident Abed Rabbu Mansoer Hadi. In december al werd de interimregering, geleid door premier ad interim Mohammed Basindwa, beëdigd. Die laatste moet het land nu naar de presidentsverkiezingen leiden.

Dat dreigt een ware calvarietocht te worden want het akkoord heeft Jemen geen politieke stabiliteit opgeleverd. Integendeel, december 2011 was voor Jemen een bijzonder zwarte maand. Op 24 en 25 december openden ordetroepen het vuur op de deelnemers van de Mars voor Leven die een paar dagen eerder vanuit Taiz was vertrokken. Minstens dertien demonstranten kwamen om het leven en vijftig anderen werden gewond.

De verkiezingen komen niet alleen veel te vroeg maar zijn ook een slag in het water, vinden regeringsopposanten. ‘Het gaat om een politiek akkoord dat niets te maken heeft met vrije verkiezingen’, zegt mensenrechtenactivist Ezzedine al-Asbahi. ‘Hoe kan je van vrije verkiezingen spreken als je maar één kandidaat hebt, Abed Rabbu Mansur Hadi?’ Al-Asbahi deelt de frustraties die op straat leven over de gang van zaken. ‘Dit is niet wat we wilden. Eén van de oppositievoorstellen die op tafel lag, was het installeren van een executieve overgangsraad om Jemen een jaar lang voor te bereiden op de verkiezingen. Op die manier zouden we meer kans krijgen om echte democratische fundamenten te leggen. Nu zullen we een voorgekauwde verdeling en herverdeling van de macht krijgen. Dat is puur nutteloos en bovendien niet legitiem.’

Verdeelde oppositie

Het akkoord over de vreedzame machtsoverdracht wordt gedragen door een coalitie van zeven oppositiepartijen, waaronder de grootste oppositiepartij, het islamitische Islah. Het wordt echter verworpen door demonstrerende burgers en oppositiebewegingen die er niet bij betrokken werden, zoals lokale clans, de zuidelijke afscheidingsbeweging en de noordelijke sjiitische Houthi’s. Eind december raakten aanhangers van de Houthi’s en Islah nog slaags in de hoofdstad Sanaa. De Houthi’s kunnen het vooral niet verkroppen dat Islah er uiteindelijk mee instemde om Saleh immuniteit te verlenen.

De islamisten in Jemen lijken hun legitimiteit verloren te hebben, anders dan pakweg de islamistische groepen in Egypte of Tunesië. Islah, een allegaartje van ultraconservatieven en gematigde moslims, waaronder ook de Nobelprijswinnares voor de Vrede Tawakkol Karman, werd in 1990 opgericht door leden van het Moslimbroederschap en invloedrijke clanleiders. Sindsdien speelde de partij dubbel spel tegenover oppositie en centraal gezag, schrijft al-Arabya online. Meer dan ooit is Islah verdeeld tussen de oude elite en jonge leden die de protestbeweging in de straat steunen, aldus de Arabische nieuwssite.

‘Mensen opzijschuiven is gemakkelijk. Het regime zelf veranderen is een andere zaak.’

De invloedrijke overgelopen generaal Ali Mohsen al-Ahmar heeft zich intussen bij de islamisten aangesloten. ‘Ali Mohsen is één van de redenen waarom de mensen Islah niet langer vertrouwen’, legt al-Asbahi uit. ‘Hij speelde dertig jaar lang een belangrijke rol in de regering. Hij heeft een eigen machtssysteem uitgebouwd, zowel op financieel als militair vlak, en blijft zeker invloed uitoefenen op een belangrijk deel van het leger. Ook onder politici, diplomaten en parlementsleden is zijn aanhang groot. Maar daarvoor heeft Ali Mohsen wel dertig jaar meegedraaid in het systeem dat de burgeropposanten nu bestrijden. Ze willen niet dat mensen zoals hij of Hamid al-Hamar (een belangrijke conservatieve leider binnen Islah, td) opnieuw aan de macht komen.’

Onderhandelingstafel of burgeroorlog

Drie conflicten bepalen volgens al-Asbahi de politieke instabiliteit in zijn land: het conflict tussen het Saoedisch-getrouwe centrale gezag met de Houthi’s in het noorden, de zuidelijke onrust en Taiz. In Taiz, dat sinds het begin van de revolutie een plaats van onrust is, vonden in december hevige gevechten plaats tussen regeringstroepen en gewapende oppositiegroepen. Beide partijen hebben een aantal wijken in de stad ingepalmd.

‘In drie regio’s hebben we sektarische problemen, en wetteloosheid in plaats van een krachtdadig bestuurlijk systeem’, zegt al-Asbahi. ‘Als we hier niets aan doen, groeit het gevaar op een burgeroorlog. De verschillende oppositiegroepen –de Houthi’s, de zuidelijke vertegenwoordigers, de wijkoversten van Taiz en de stammenhoofden– hebben voorstellen en oplossingen. De regering en de traditionele partijen moeten met die groepen –die elk een machtsbasis op de grond vertegenwoordigen– rond de tafel gaan zitten. Het is kwestie om hun eisen ernstig te nemen en op zoek te gaan naar compromissen, ook als daarvoor een nieuw staatsbestel moet worden vormgegeven zoals een federatie of confederatie. Er moet minstens ernstig over worden nagedacht: het zou de Jemenieten misschien juist verenigen in de plaats van te verdelen.’

Meer dan een klaaglied

En wat nu met het burgerprotest? In een land waar driekwart van de bevolking jonger is dan 25 jaar, blijven jongeren een hoofdrol spelen in de protestbeweging. De internationale ngo Saferworld publiceerde in december het rapport Publiek protest en visies voor verandering. Uit een grondig onderzoek in verschillende steden blijkt dat Jemenitische jongeren meer dan ooit tevoren weten wat ze willen. ‘Hun protest is zeker niet alleen een klaaglied’, zeggen de rapporteurs. ‘De protestbeweging biedt kansen voor jongeren, inclusief jonge vrouwen, die ze lang niet hadden. Jongeren praten nu over een toekomstig politiek systeem dat inspraak, duurzame stabiliteit en vrede moet brengen.’

‘Het waren de jongeren die eerst op straat kwamen en het zijn de jongeren die een politiek bewustzijn voor verandering hebben ontwikkeld’, zegt al-Asbahi. ‘Een oude en diepgewortelde dictatuur doen verdwijnen, is niet eenvoudig. De uitdaging is enorm: mensen opzijschuiven is gemakkelijk, het regime zelf veranderen is een andere zaak. Ik verwacht dat de menselijke kost enorm zal oplopen maar de geest voor verandering is uit de fles.’