Dossier: 

De geopolitiek van onderzeeërs

Zeventig procent van de aardbol is bedekt met water. Onderzeeërs kunnen zich eender waar onopgemerkt bevinden. Een overzicht van de geopolitieke hotspots waar ze heer en meester zijn.

  • CC U.S. Pacific Fleet Een deel van de Amerikaanse vloot, met de duikboot USS Topeka op de voorgrond, op oefening in de Zee van Bengalen. De oefening maakt deel uit van een bilaterale training met de Indiase vloot. CC U.S. Pacific Fleet

1. De Zuid-Chinese Zee: territoriale claims

In de Zuid-Chinese Zee woedt vandaag een heuse wapenwedloop in onderzeeërs. Die is het resultaat van territoriale conflicten tussen het grote China en kleinere landen in de buurt, zoals Vietnam, Taiwan, Maleisië en de Filipijnen.

‘China claimt heel de Zuid-Chinese Zee, inclusief de Spratly-eilandengroep’, zegt fregatkapitein Carl Gillis van de Koninklijke Militaire School, een van de maritieme experts van het Belgische leger. ‘Niet vergeten: bij elk van die eilanden hoort exclusieve economische zone van 200 zeemijlen, met het voorrecht op visserij en het ontginnen van de bodemrijkdommen.’

Bovendien is de regio ook strategisch erg belangrijk. De Straat van Malakka, de op een na drukst bevaren zeeroute ter wereld, komt immers uit in de Zuid-Chinese Zee.

China beschikt over zes nucleaire en 62 conventionele onderzeeërs. Gillis: ‘Wat betekenen die onderzeeërs kwalitatief? Moeilijk te zeggen. De meeste zijn nog afkomstig van de Sovjetunie, maar stilaan beginnen de Chinezen zelf onderzeeërs te maken. Het land is bezig met het opbouwen van een vloot. En een aantal andere landen zijn daarover verontrust, in die mate dat zij besloten hebben zelf te investeren in een marine.’

Vanuit het oogpunt van onderzeese oorlogsvoering springt de regio rond de Zuid-Chinese Zee meteen in het oog, bevestigt Christian Le Miere, onderzoeker maritieme veiligheid aan het gerenommeerde International Institute for Strategic Studies in Londen.

Le Mière: ‘China heeft een groeiende vloot van moderne onderzeeërs. Vietnam, dat tot voor kort enkel mini-onderzeeërs had, heeft recent zes Russische onderzeeërs aangeschaft. Maleisië –een nieuwe speler op de markt– en Singapoore hebben onlangs elk twee onderzeeërs gekocht, Indonesië gaat er drie kopen en ook Taiwan heeft plannen in die richting.’

In het rapport The global submarine market 2011-2021 focust het Britse marktonderzoeksbureau ICD Research op de turbulente Zuid-Chinese Zee: ‘De ambitie van regionale machten om hun tanden te tonen, maakt dat zij een substantiële onderzeebootcapaciteit willen bezitten. Daarop nemen kleine landen in de buurt tegenmaatregelen, en willen ze dezelfde capaciteit aanschaffen. Die actie en reactie schragen de markt van onderzeeërs in de komende decennia. Die zal groeien van 12,3 miljard euro in 2011 tot 13,6 miljard dollar in 2021.’

De auteurs van het rapport voorspellen dat in het komende decennium wereldwijd 155 onderzeeërs gekocht zullen worden, goed voor 141 miljard euro. Het gaat om 102 conventionele onderzeeërs, 37 nucleair aangedreven onderzeërs, en 16 nucleair aangedreven ballistische onderzeeërs.

 

 

2. De Stille Oceaan: machtsprojectie

‘De Chinese onderzeebootvloot maakt deel uit van China’s algemene anti access area denial strategy’, zegt Le Mière. Lees: met zijn wapentuig stuurt China de boodschap uit dat het de baas is in de regio.

Machtsprojectie dus, of gunboat diplomacy in het jargon. Le Mière: ‘Dat verontrust niet enkel de buurlanden van China maar het haalt ook de VS dichter naar Azië. Het heeft een invloed op de manier waarop de VS hun troepen positioneren in Zuid-Oost Azië. Onderzeeërs zijn dus een vitaal onderdeel van de actie-en-reactiestrategie tussen de VS en China.’

Gillis geeft een voorbeeld van hoe dat militair spierballengerol op het terrein concreet verloopt: ‘Taiwan (de facto soeverein maar geclaimd door China, kc) wordt voor een stuk beschermd door de VS. Dat wordt regelmatig bevestigd door de aanwezigheid van een Amerikaans vliegdekschip om de Taiwanezen een hart onder de riem te steken. Maar tijdens een militaire oefening in 2007 met het vliegdekschip USS Kitty Hawk, in het gebied tussen Japan en Taiwan, is een Chinese onderzeeër erin geslaagd het Amerikaanse verdedigingsscherm te doorbreken.’

‘Hij nam simpelweg een foto van de Amerikaanse vloot en stelde die op de gepaste manier ter beschikking. Het effect is dat er niet langer Amerikaanse vliegdekschepen in de Straat van Taiwan passeren. De boodschap was duidelijk.’

Volgens Kees Homan, expert internationale veiligheid aan het Clingendael Instituut in Den haag, verschuiven de VS hun zwaartepunt in internationale relaties van Europa naar de regio rond de Stille Oeaan. Alweer zie je daar een maritieme wapenwedloop. Homan: ‘Niet alleen China maar ook Japan, Australië en India zijn hun marines behoorlijk aan het uitbouwen. Japan gaat zes bijkomende conventionele onderzeeboten aanschaffen, Australië drie.’

De VS zijn volgens Homan van plan in de Stille Oceaan een nieuwe strategie in te voeren, de zogenaamde Air Sea Base-strategie. ‘Omdat de Amerikanen in de kustwateren van China kwetsbaar gaan worden voor op land gestationeerde ballistische raketten, willen ze nu op grote afstand –mocht China ooit tot agressie overgaan– hun luchtmacht en hun zeemacht gebruiken om diep in het achterland van China vernielingen aan te richten.’

3. De Straat van Hormoez: assymetrische oorlogsvoering

Een vijfde van de wereldwijde olietoevoer passeert via de Straat van Hormoez, de drukst bevaren olieroute ter wereld. Elke dag worden zeventien miljoen vaten ruwe olie op olietankers door de strategische zee-engte verscheept.

De Straat van Hormoez –op zijn nauwst amper 55 kilometer breed– ligt tussen Iran en de Verenigde Arabische Emiraten en verbindt de Perzische Golf met de Indische Oceaan.

Iran heeft er herhaaldelijk mee gedreigd het vitale toevoerkanaal af te sluiten. Om dat dreigement kracht bij te zetten, organiseert Teheran militaire oefeningen in de gebied. Begin 2012 nog namen Iraanse onderzeeërs deel aan manoeuvres in de Zee van Oman, nabij de Straat van Hormoez.

Iran bezit drie Russische conventionele onderzeeërs en een twaalftal mini-onderzeeërs. Gillis: ‘Net als met zeemijnen kan je met onderzeeërs je tegenstander de toegang tot een gebied ontzeggen of bemoeilijken. Sea denial heet dat. En dat is wat je vandaag ziet in de Straat van Harmoez. Iran beseft dat het onmogelijk opkan tegen de Amerikaanse, Britse en Franse marines en zoekt daarom zijn toevlucht in assymetrische oorlogsvoering. 

De onderzeeër is een underdogwapen, zegt onderzoeker Siemon Wezeman van het gerespecteerde Zweedse vredesinstituut Sipri. Wezeman: ‘Het laat kleine landen toe een grote vijand de toegang tot een gebied te ontzeggen. Grote schepen zijn immers zichtbaar en kunnen worden aangevallen, terwijl een onderzeeër ergens rondzweeft zonder dat je het weet.’

‘Onderzeeërs kunnen de operaties van grotere marines fel verstoren –dat hebben de Argentijnen en de Britten ondervonden in de Falklandoorlog, begin jaren tachtig. Het feit dat er ergens één Argentijnse onderzeeër omging, maakte dat de hele Britse vloot zich voortdurend van links naar rechts verplaatste. Ze moest extra schepen inzetten om de grote schepen te beschermen, constant op haar hoede zijn, gooide dieptebommen en schoot anti-onderzeeboot-torpedo’s af.’

‘Met andere woorden: die ene Argentijnse onderzeeër kostte de Britten een hele hoop tijd en moeite. Omgekeerd zorgde een Britse onderzeeër ervoor dat de Argentijnse marine haar eigen haven niet uit durfde. Afschrikking, daar zijn onderzeeërs erg effectief in. Eentje volstaat.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.