De Georgische maffia is terug

Comeos, de Belgische federatie voor handel en diensten, registreerde in 2011 ruim 24.000 diefstallen in Belgische supermarkten. ‘Dat cijfer slaat op feiten die bij de politie zijn aangegeven’, zegt Dominique Michel, gedelegeerd bestuurder van Comeos. ‘We gaan ervan uit dat het werkelijke aantal winkeldiefstallen minstens dubbel zo hoog ligt, en dat is nog een voorzichtige schatting. Vast staat dat er een stijgende trend is. In 2005 ging het nog om 18.300 geregistreerde diefstallen. Vooral kleine goederen met een relatief hoge waarde worden gestolen: sigaretten, alcohol, scheermesjes, geheugenkaarten voor gsm’s en kleren. Als je gsm-kaartjes begint te stelen, heeft dat niets met armoede te maken. Dat is business. We hebben al langer de indruk dat het om georganiseerde operaties gaat.’

De federale politie bevestigt dat in een aantal gevallen een criminele organisatie de kleine winkeldiefstallen aanstuurt. Een lid van de directie van de Bestrijding van de Georganiseerde Criminaliteit (DJC): ‘Met name wanneer de diefstallen worden gepleegd door personen afkomstig uit landen zoals Georgië of Armenië. Die kleine pionnen, het voetvolk, werkt in opdracht van de zogenaamde vory v zakone, de elitaire criminele kaste van de voormalige Sovjetunie.’

De organisaties die onder leiding staan van die “dieven binnen de wet” zijn hiërarchisch strikt georganiseerd. Boven aan de piramide staat de vor, de dief dus letterlijk: de peetvader. Daaronder heb je zijn regionale verantwoordelijken of luitenanten (polozjenetsi), vervolgens de ploegchefs (smotrjasjtsji) en ten slotte de soldaten of pionnen (sjestjorki). Onder druk moeten die kleine winkeldieven een deel van hun opbrengst afstaan. DJC: ‘Dat is de zogenaamde obsjtsjak, de criminele belasting, die onder andere gebruikt wordt om de criminele organisatie te financieren en familieleden van gevangengenomen vory te onderhouden. De pionnen – sommigen verblijven illegaal in België – kunnen daar moeilijk onderuit, want iedereen kent iedereen binnen de gemeenschap. En wie niet horen wil, moet voelen. Al gebruiken de vory v zakone meestal enkel binnen de gemeenschap geweld. Naar buiten toe zou dat alleen maar onnodig aandacht trekken.’

Dat is ook de reden waarom de Georgische maffia zich inlaat met zoiets onbenulligs als scheermesjes of opzetstukjes voor elektronische tandenborstels. Niet alleen is de pakkans gering, de diefstallen blijven ook onder de radar. DJC: ‘De gestolen goederen worden vervolgens gedeeltelijk doorverkocht aan nachtwinkels, of geëxporteerd naar Georgië. Als je de opbrengsten van al die honderden diefstallen samenlegt, kom je aan een grote buit.’

Strikte erecode

Net zoals de maffiosi uit Eastern Promises, een Hollywoodprent van David Cronenberg uit 2007, kan je de vory v zakone herkennen aan hun stoere tatoeages. Vory zijn iconen, ze worden binnen hun gemeenschap alom gerespecteerd. ‘De vory v zakone zijn de topfiguren van de georganiseerde misdaad uit de voormalige Sovjetunie. Al sinds het tsarentijdperk domineren ze de Russische criminele organisaties’, zegt DJC. ‘In de goelags waren zij de baas. Ze vormden een macht naast de officiële macht.’

De vory v zakone hanteren een strikte erecode, die onder meer stelt dat een vor gekroond moet worden door twee andere vory. DJC: ‘Ze mogen geen eigen familie stichten en niet voor de overheid werken. Bovendien mogen ze niet ontkennen dat ze een vor zijn. Al is dat laatste in een land als Georgië wel problematisch, aangezien president Michaïl Saakasjvili het vor-zijn op zich strafbaar heeft gesteld. Wat mede verklaart waarom ze de laatste jaren zijn uitgeweken naar andere landen.’

De federale politie heeft weet van een aantal vory die in België verblijven. Twee van hen zitten achter de tralies. In 2009 veroordeelde het Antwerpse hof van Beroep Jeiran K. en mededaders tot lange gevangenisstraffen. Ze hadden tweedehandswagens verscheept van Antwerpen naar de haven van Poti in Georgië. In de koffers van de auto’s waren gestolen kleren en elektronische apparaten verstopt. Eerder werd Paata P. wegens zware feiten door Belgische rechtbanken veroordeeld. Opmerkelijk: vanuit de gevangenis bleven P. en K. hun business gewoon verder runnen. Via binnengesmokkelde gsm’s onderhielden ze contacten met personen in meer dan dertig landen. Dat stelde de politie vast via telefoontap.

Bij de federale gerechtelijke politie van Antwerpen werkte van 2009 tot 2011 een gespecialiseerd team op georganiseerde misdaad binnen de Georgische en Armeense gemeenschap. Verder telt ook de directie Bestrijding van de Georganiseerde Criminaliteit van de federale politie een handvol specialisten ter zake. Tot voor kort volgden ze dadergroepen uit de voormalige Sovjetunie. In het kader van het nieuwe nationale veiligheidsplan zijn de Georgische dadergroepen echter uit de prioriteitenlijst verdwenen. Het team, dat zijn expertise ter beschikking stelde van lokale afdelingen en internationale contacten met zusterdiensten onderhield, is nu met andere taken belast.

Interpol

Voor Interpol, het samenwerkingsverband van politiediensten uit 190 landen, vormen de vory v zakone een prioriteit. Interpol gaat ervan uit dat er wereldwijd een duizendtal vory actief zijn. Het gaat achtereenvolgens om Georgiërs, Russen, Armeniërs, Azeri’s en Oekraïners.

In juni 2012 nam de Federale Politie in Madrid deel aan een Interpol-werkgroep over de vory v zakone. Negentien landen stuurden deelnemers, die in het kader van het zogenaamde Millenniumproject inlichtingen uitwisselden en recente trends bespraken.

In West-Europa blijken de vory v zakone erg mobiel en steeds actiever. De Spaanse politie heeft de voorbije jaren grote strafonderzoeken gedaan naar witwassen door Georgische criminelen, die riante villa’s hadden gekocht aan de Spaanse costa’s. De Franse collega’s legden in 2012 een netwerk van vory v zakone bloot dat verantwoordelijk was voor meer dan 300 inbraken. De gestolen goederen werden onder meer in België geheeld.

Clanoorlog

Januari 2013. De Georgische Aslan Oesojan, bijgenaamd “grootvader Chasan”, schatbewaarder van de Russische onderwereld en een van de machtigste vory ter wereld, wordt in Moskou neergeknald door een sluipschutter.

‘Het is een parallelle wereld. Eigenlijk zeggen de vory: wij zijn de wet en trekken ons niets aan van de rest.’

‘Binnen de vory v zakone bestaat een ceremonieel genootschap dat een pax criminalis probeert na te streven, maar dat lukt momenteel niet goed’, zegt de Staatsveiligheid. ‘Al sinds midden jaren 2000 zit er iets grondig scheef. In de organisatie is tweespalt ontstaan. Nadat bepaalde figuren aan de top waren verdwenen – achter de tralies of vermoord – barstte een machtsstrijd los. De moord op Oesojan is daar een gevolg van.’

Eenvoudig geschetst gaat het om een conflict tussen twee clans: die van Tbilisi (de hoofdstad van Georgië) en die van Koetaisi (een stad in het westen van het land). De Staatsveiligheid: ‘De Koetaisi-clan is de organisatie van Tariel Oniani. De man was in de jaren negentig nog in België actief. Hij heeft hier een tijdlang in de gevangenis gezeten, vervolgens belandde hij ook in Frankrijk achter de tralies en vandaag zit hij in Moskou opgesloten. Oniani is een van de topfiguren, zozeer dat hij de vorige morele gezagsdragers kon uitdagen en zijn deel van de koek opeiste.’

De Tbilisi-clan is dan weer de organisatie van de onlangs vermoorde Oesojan. ‘De man was grootgrondbezitter in Sotsji, waar in 2014 de olympische winterspelen plaatsvinden. Hij kon makkelijk bouwbedrijven onder druk zetten om met hem in zee te gaan of zich juist terug te trekken. Als je hoort dat Oesojan Sotsji in zijn macht had, dan mag je dat letterlijk nemen. Het is een parallelle wereld. Eigenlijk zeggen de vory: wij zijn de wet en trekken ons niets aan van de rest.’

Volgens misdaadexperts vormen de olympische winterspelen Sotsji mee de inzet van de clanstrijd binnen de vory v zakone. De Staatsveiligheid: ‘En die strijd kan ook repercussies hebben in West-Europa. In een aantal landen zijn er al afrekeningen geweest. Dat kan ook in België gebeuren. We houden ons hart vast.’

Falconplein

Sinds 2010 is de Staatsveiligheid zich opnieuw gaan interesseren voor de Georgische georganiseerde misdaad. ‘Na de problemen rond het Antwerpse Falconplein in de jaren negentig stelden we in de jaren 2000 een teruggang van die maffia vast. Sinds enkele jaren duiken een aantal louche figuren uit de jaren negentig, of mensen uit hun omgeving, plots weer op.’ Maar er is een belangrijk verschil met toen. De gangsters van de jaren negentig begonnen als straatcriminelen en eindigden als gerespecteerde burgers in de high society van Antwerpen. De nieuwe generatie blijft buiten beeld. Ze zijn soms wel sterren in Rusland, maar in West-Europa lopen ze niet in de kijker.

De Staatsveiligheid heeft op basis van observaties en tips uit het buitenland een aantal verdachte personen geïdentificeerd en zoekt momenteel uit wat hun precieze rol is in de hiërarchie van de vory v zakone. ‘We weten nog niet hoe hoog ze op de piramide staan. Al is wel duidelijk dat van alle niveaus – behalve van het allerhoogste – Georgische misdadigers in België actief zijn. België is als crimineel wingewest toegevoegd aan andere territoria in West-Europa.’

Behalve op pakweg garagehouders of juweliers doen de vory v zakone hier ook een beroep op specialisten zoals juristen, boekhouders en financieel experts. De Staatsveiligheid: ‘Bepaalde figuren die in de Russische onderwereld bekend zijn, zien we van tijd tot tijd terugkeren, als deel van de organisatie of als freelancer. Dat kunnen best brave Belgische huisvaders zijn, die in ruil voor een riante vergoeding hun expertise aanbieden.’

De inlichtingendienst roept op tot waakzaamheid. ‘De vory v zakone breiden hun territorium uit en worden steeds belangrijker. Spanje en Frankrijk treden hard op tegen de Georgische maffia, maar in België staat de strijd tegen de georganiseerde misdaad niet meer zo hoog op de agenda. Het risico bestaat dat de vory v zakone in België gaan investeren in de onroerendgoedmarkt of de commerciële sector. Met alle gevolgen van dien: de grijze economie groeit, je krijgt oneerlijke concurrentie, corruptie… Onze hypothese is dat de Georgisch-Armeense groepen opnieuw voet aan de grond proberen te krijgen in België. Echt machtig zijn ze nog niet, maar ze proberen hun invloed wel uit te breiden. De grote kracht van de vory v zakone is dat zoiets banaals als een winkeldiefstal deel uitmaakt van een crimineel imperium dat zich ook bezighoudt met grootschalige drugshandel, afpersing én zelfs met de olympische spelen.’

Goudsmelters

Ook de antiwitwascel merkt dat de Georgische georganiseerde misdaad zich opnieuw in België aan het nestelen is. De Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI) kreeg in 2012 een tiental meldingen binnen van banken die verdachte transacties inzake goudhandel hebben vastgesteld, voor een bedrag van in totaal meer dan een miljard euro. CFI-voorzitter Jean-Claude Delepière: ‘Banken maakten melding van grote cashtransacties door een aantal goudsmelters. De goudhandel wordt soms gebruikt om geld wit te wassen. Er gaat veel baar geld in om, er is weinig controle op.’

Een aantal kleine goudwinkeltjes in Antwerpen zijn in handen van Georgiërs. Volgens goedgeïnformeerde bronnen had onder andere Abraham Melichov, de vroegere keizer van het Falconplein, zo’n winkeltje. Melichov werd eind 2012 op verzoek van de Franse gerechtelijke autoriteiten aangehouden in België. Delepière: ‘We hebben de verdachte dossiers inzake goudhandel gemeld aan het parket. Het ging om opmerkelijk grote bedragen.’

Volgens Delepière is er een band met de Georgische georganiseerde misdaad en mogelijk de vory v zakone. ‘Dit jaar gaan we een dreigingsanalyse maken over de Georgische maffia, omdat we denken dat die onderschat wordt. Wat in België nog ontbreekt, is overzicht over de problematiek. De betrokken overheidsdiensten delen nog te weinig informatie. Al werken we in het veld wel al goed samen met de Federale Politie en de Staatsveiligheid. Eerstdaags zullen we ook met de militaire inlichtingendienst ADIV een samenwerkingsakkoord ondertekenen. Maar een structurele coördinatie, wat het antiterreurorgaan OCAD bijvoorbeeld doet voor de strijd tegen het terrorisme, ontbreekt nog voor de georganiseerde misdaad. Daarvoor is het enthousiasme in de politieke wereld niet groot.’

Lees ook Het geld van de Russische onderwereld, het uitgebreid interview met Jean-Claude Delepière van de antiwitwascel – onder meer over de banden tussen de Russische georganiseerde misdaad en de zakenwereld, en over een Russische oligarch die in Ukkel een villa kocht van 20 miljoen euro.