De giftige nasmaak van hervestiging

‘Het is een wonder dat ik tot in België ben geraakt’, zucht de Burundese Patrice Nahimana die vanuit het Tanzaniaanse vluchtelingenkamp Nyarugusu werd hervestigd (lees: Van de Hel naar Hoogstraten). ‘In het kamp werden geselecteerden voor hervestiging meermaals vergiftigd door de achterblijvers. Ze willen dat je lijdt en verliest zoals zij. Ze gunnen je het geluk van een goed leven niet, ze gunnen je slechts de dood. Want ook zij zijn al gestorven’.

‘Hervestiging geeft hoop aan enkele uitverkorenen, maar leidt tot frustraties bij vele achterblijvers en wachtenden’, zegt Thomas Pauwels, die voor UNHCR in verschillende landen vluchtelingen selecteerde voor hervestiging. ‘Ik ben zelf met de dood bedreigd, aangevallen en gegijzeld. Ik heb vluchtelingen gek weten worden omdat ze niet geselecteerd werden. Ze overgoten zichzelf met benzine, en dreigden zichzelf en anderen om te brengen’.

‘Een ander probleem zijn de fraudeplegingen door lokale UNHCR medewerkers’, getuigt Patrice. ‘Het Tanzaniaanse personeel begreep niet waarom ze andere vluchtelingen naar Europa en Amerika moesten sturen, terwijl hun eigen families het zo moeilijk hebben. Vluchtelingen werden hervestigd na het omkopen van Tanzaniaanse medewerkers. Enkele onder hen probeerden hun eigen familie in het kamp binnen te smokkelen om ze zo naar een ander land te hervestigen. Pauwels kan meespreken over dit soort praktijken: ‘Het toenmalige hoofd van UNHCR in de Ghanese hoofdstad Accra, van Sierraleoonse nationaliteit, werd zelf ontslagen wegens poging om haar twee tienerdochters te hervestigen naar de VS’.

Kampen vergaan niet

‘Om zulke problemen te vermijden, moet hervestiging op een grondige en zorgvuldige manier gebeuren’, benadrukt Els Keytsmans, directeur van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. ‘Het doel is niet enkel om een oplossing te vinden voor de enkelingen die we naar hier halen, maar ook voor de achterblijvers. Een arm land als Tanzania is de honderdduizenden vluchtelingen dat het al jaren herbergt liever kwijt dan rijk. Door het te ontlasten, zendt de westerse wereld een diplomatiek signaal, en overhaal je het land om de resterende vluchtelingen de Tanzaniaanse nationaliteit of een verblijfsvergunning te geven’.

De idee is dus eenvoudig. In een ideale wereld draagt iedereen zijn steentje bij: een deel van de ‘last’ voor het Westen, een deel voor de ontwikkelingslanden. Dat is wat de VN het ‘strategisch gebruik van hervestiging’ noemt. ‘Het zou mooi zijn moest dit werken’, merkt Pauwels op, ‘Maar hervestiging als hefboom voor meer integratie van andere vluchtelingen in het eerste asielland blijft voorlopig een nobele theorie die de praktijk nog moet doorstaan’.

In een recent rapport doorprikt experte Joanna Van Selm de hervestigingsutopie. Tot op vandaag zijn er weinig tot geen voorbeelden bekend waarbij hervestiging leidde tot de opdoeking van een vluchtelingenkamp. Het grootste ‘succesverhaal’ dat Van Selm na ruime rondvraag bij terreinwerkers vermeldt, is dat van de Bhutaanse vluchtelingen in Nepal.

100.000 etnische Nepalezen ontvluchtten 20 jaar geleden de Himalaya-staat Bhutan die hen nooit als burgers wilde erkennen. Al die tijd verbleven ze in gesloten kampen in Nepal. Na lange jaren van onderhandelen werd meer dan de helft hervestigd. Maar van succesdiplomatie lijkt geen sprake. Tot op vandaag geven Bhutan en Nepal geen krimp om zelf de vluchtelingen een nieuw leven te geven.

Vluchtelingenfoefje

‘Was het ook echt de beste oplossing om al die Nepalezen te hervestigen?’, vraagt Pauwels zich af. ‘Waarom heeft de internationale gemeenschap toegestaan dat die 100.000 etnische Nepalezen uit Bhutan vervolgd en verjaagd werden om ze vervolgens naar een andere wereld te brengen?’ De vluchtelingen zelf wilden immers het liefst naar huis. Nu moeten ze volgens het neoliberale beleid in de VS en Canada al na 3 maanden zelfstandig zijn in een wereld die ze niet kennen’. Professor Christie Shrestha van de Universiteit van Kentucky gaat nog een stap verder. ‘Voor de VS en Canada is hervestiging slechts een ‘politiek foefje’’, besluit ze. ‘Het gaat allemaal om macht en een mooi humanitair imago. Hoe verklaar je anders dat ze massaal vluchtelingen verwelkomen, maar na hun aankomst aan hun lot overlaten?’

De kampen in Nepal zijn nog lang niet opgedoekt. UNHCR houdt vast aan zijn strategie en plant dit jaar opnieuw 7000 vluchtelingen uit Bhutan te hervestigen. Ook in het Tanzaniaanse kamp Nyarugusu van Patrice zitten nog steeds 68.000 vluchtelingen die geen kant uit kunnen. Een aartsmoeilijke puzzel blijft onopgelost. En het leven gaat er onverbiddelijk verder. Een leven waar Patrice liever niet aan terugdenkt. Zijn blik staat strak gericht op de toekomst. ‘Mijn leven: deel 2. Ik heb al te veel tijd verloren. Nu is het moment om deze in te halen.’

Om de veiligheid van de getuigen te garanderen zijn de namen in het artikel fictief gemaakt.