De grotere rol voor het Zuiden in de nieuwe globalisering

Het aandeel van ontwikkelingslanden in de wereldhandel groeide tussen 1980 en 2010 van 27 tot 42 procent en hun inbreng in de  wereldexport steeg van 33 naar 45 procent. Het Zuiden doet niet alleen zaken met de rest van de wereld, de ontwikkelingslanden hebben ook elkaar gevonden. Zuid-Zuid-handel maakte in 1980 8,1 procent deel uit van de wereldhandel, nu 26,7 procent.

Succesformule

Eén van de stuwkrachten achter de groei van het Zuiden is de intensieve internationalisering van productieketens. Door de opsplitsing van productieprocessen en verspreiding over verschillende regio’s, kunnen ontwikkelingslanden ook hun graantje meepikken. Toch waarschuwt het rapport dat deze internationalisering van productienetwerken weinig opbrengt voor ontwikkelingslanden wanneer de productie in enclaves gebeurt, zonder links met de binnenlandse economie.

Het Zuiden investeert ook steeds meer in zichzelf. Vooral snel groeiende multinationals in ontwikkelingslanden pompen meer geld in minder ontwikkelde landen. Het aandeel van het Zuiden in de directe buitenlandse investeringen (FDI) steeg van 20 tot 50 procent in de periode van 1980 tot 2010. China is met haar 927 miljard euro de grootste investeerder.

De diaspora is een andere factor in de groei van het zuiden. Migranten nemen informatie met zich mee of brengen nieuwe kennis terug naar huis. Ook de opgang van het internet en sociale media leiden tot een intense uitwisseling van kennis tussen verschillende landen. Antonio Vigilante: ‘In de nabije toekomst zal het grootste deel van de internetgebruikers in het Zuiden wonen.’

Afgestemd op noden

Deze nieuwe kennis, grote investeringen en internationale productieketens geven het Zuiden nieuwe mogelijkheden. Terwijl Noord-Zuid-relaties vooral kennis en technieken van de industrielanden in de ontwikkelingslanden introduceert, laat Zuid-Zuid-samenwerking bedrijven toe om te vernieuwen en producten te ontwikkelen die meer afgestemd zijn op de noden van het Zuiden.

IT-bedrijven ontwikkelden bijvoorbeeld goedkope gsm’s voor consumenten met een lager inkomen. Sindsdien gebruiken boeren steeds meer mobiele telefonie om weersvoorspellingen op te zoeken en de huidige marktprijs van hun gewassen te controleren. In Niger zijn de arbeidsprestaties hiermee aanzienlijk verbeterd en de Oegandese boeren kunnen meer geld voor hun bananen vragen.

Ook de dienstensector in het Zuiden krijgt steeds meer aandacht sinds de introductie van de informatietechnologie. Vooral diensten die de eigen consumentenmarkt vergroten, zoals toerisme, krijgen een boost.

Menselijke ontwikkeling

Volgens het rapport is er een duidelijke link tussen een groeiende handel en stijgende investeringsgraad enerzijds en de menselijke ontwikkeling anderzijds. In landen met een gezondere en beter opgeleide bevolking laten investeerders niet lang op zich wachten. Omgekeerd kan de menselijke ontwikkeling stijgen na een groei van de nationale economie ten gevolge van  investeringen.

Maar, waarschuwt het rapport, economische groei leidt niet noodzakelijk tot een betere levensstandaard van de bevolking. Als de leiders van een land weinig aandacht aan menselijke ontwikkeling besteden, zoals in Tanzania en Ethiopië het geval was, heeft FDI een miniem effect.

Het rapport vermeldt ook een explosie van de middenklasse. ‘Tegen 2030 zal meer dan tachtig procent van de middenklasse in het Zuiden leven,’ voorspelt Antionio Vigilante tijdens de voorstelling van het rapport in Brussel. ‘En ongeveer twee derde van de middenklassers in China en India. Dat betekent dus dat de wereldconsumptie en –productie in de handen zal liggen van twee landen.’

Samenwerking

Om deze economische vernieuwingen te ondersteunen, zijn ook hervormingen in het beleid nodig, waarin samenwerking het sleutelwoord is. Ontwikkelingslanden zetten migratie steeds hoger op de agenda, met de bedoeling elkaars perspectieven beter te begrijpen en gezamenlijke oplossingen te vinden voor economische problemen.

De opmars van het Zuiden valt ook te merken aan de resem bilaterale akkoorden om de klimaatopwarming aan te pakken. Daarnaast ontwikkelen en delen groeilanden nieuwe milieuvriendelijke technologie. In 2011 steeg India’s investering in zonne-energie bijvoorbeeld met 62 procent. Hoewel problemen zoals de klimaatverandering en de bescherming van natuurlijke hulpbronnen een mondiale oplossing vereisen, is de samenwerking van de groeiende economieën een stap in de richting van succes, aldus het rapport.

In de naschok van de Aziatische crisis in 1997 namen veel landen in het Zuiden financiële maatregelen. De opbouw van grote reserves in de groeilanden schudt de globale financiële structuur door elkaar. Maar volgens het rapport zijn zulke reserves geen oplossing voor financiële schokken en wordt het geld beter geïnvesteerd in publieke goederen en kapitaalgoed.

Nieuw evenwicht

Ondanks de grote geldreserves en de bloeiende economie, blijft het Zuiden afhankelijk van het Noorden. En omgekeerd.
Een groot deel van de Zuid-Zuid-handel word gedreven door vraag vanuit het Noorden. De ontwikkelingslanden blijven dus gevoelig voor recessies in het Noorden. Na de crisis in 2008 bijvoorbeeld zagen Japan en andere exportlanden in Zuidoost-Azië hun export zienderogen dalen.

Nu helpt het Noorden in de opbouw en vernieuwing van het Zuiden, om de eigen economie weer op te krikken. Veel westerse ingenieurs en ontwerpers zitten achter de recente architecturale wonderen van Shangai en de export van de VS naar China en Latijns-Amerika groeit 2,5 keer sneller dan de export naar dan traditionele afzetmarkten.

Volgens het rapport kunnen we vandaag spreken van een meer gebalanceerde globalisering. De bilaterale, regionale en internationale samenwerking in het Zuiden zorgt voor een nieuw evenwicht op wereldniveau: het centrum van industrielanden met de ontwikkelingslanden in de periferie is verdwenen, en in de plaats kwam een complexe en dynamische samenwerking met nieuwe structuren en nieuwe regels.

Door deze nieuwe spelers is er een andere dynamiek in de relaties tussen landen ontstaan. En hoewel het moeilijker is om een consensus te bereiken met meer spelers, zou deze nieuwe verhoudingen kunnen leiden tot een doorbraak in impasses zoals bijvoorbeeld het milieubeleid.