De guillotines van Eurosong

Drie jaar cachot. Zo luidde het vonnis dat Mirza Sakit in 2006 monddood moest maken. De journalist nam een taxi naar de redactie van Azadlig, een oppositiekrant, toen hij plots gearresteerd werd. ‘Ze stopten drugs in mijn zakken, zo hadden ze een reden om mij aan te houden’, zegt Sakit. De échte reden voor zijn arrestatie: Sakits vlijmscherpe kritiek –nu eens in een satirisch gedicht, dan in een krantenartikel– aan het adres van de machthebbers in Azerbeidzjan, de elite rond president Ilham Aliyev.

In 2009 sloeg Sakit de gevangenispoort achter zich dicht en spande een zaak in tegen de Azerbeidzjaanse overheid voor het Europees Hof voor Rechten van de Mens in Straatsburg. Monddood liet hij zich niet maken. Al viel het niet mee om professioneel opnieuw aan de bak te komen. ‘Toen ik vrij kwam, had zelfs de oppositiekrant schrik om mij opnieuw aan te nemen als journalist. Mijn vrienden boden me een baan aan maar vroegen me om mij stil te houden. Maar dat kan ik niet. Ik kan niet zwijgen.’

‘In de zomer van 2011 heeft Khural, een andere oppositiekrant, mij dan aangenomen. De hoofdredacteur, Evez Zeynalli, kreeg daarop een telefoontje van de overheid: “Mirza moet ontslagen worden”. Omdat hij niet gehoorzaamde, belandde de hoofdredacteur uiteindelijk zelf achter de tralies –hij heeft vijf jaar gekregen.’

Sakit bleef werkloos achter. ‘En dat met vijf kinderen en een zieke vrouw. Gelukkig volgde de uitnodiging van Pen Vlaanderen om naar België te komen. Maar na vier maanden in hun schrijversflat zat mijn tijd erop.’ De journalist vroeg asiel aan in België en verblijft sinds eind april in een Brussels asielcentrum, samen met zijn vijftienjarige zoon Candahar.

***

De rest van uw familie woont nog in Azerbeidzjan. Als het regime daar echt zo driest is, is het dan niet gevaarlijk voor hen dat u met de Belgische pers spreekt?

Sakit: Vanuit België schrijf ik elke dag artikels online. De Azerbeidzjaanse geheime dienst laat met een vals profiel wel eens commentaar achter bij mijn stukken: dreigementen genre “We gaan je vrouw vermoorden en je dochters kidnappen”. Maar ook al is het gevaarlijk, ik heb geen andere keus. Ik kan niet anders dan in opstand te komen tegen het regime.

Ik ben 53 jaar. Het Azerbeidzjaanse volk kent mij heel goed. Als ik een stap naar achter zou zetten, zou mijn volk teleurgesteld zijn. Ze gaan zeggen: hij heeft zolang gestreden, en op het einde kreeg ie schrik.

Vindt u het goed dat het Eurovisiesongfestival dit jaar in Bakoe plaatsvindt, want alle camera’s van de wereld zijn nu op uw land gericht?

Sakit: Voor het Azerbeidzjaanse volk is Eurovisie helemaal niet nodig. Versta me niet verkeerd: Azerbeidzjanen zijn dol op muziek. Maar om plaats te maken voor het festival, zijn mensen uit hun huizen verjaagd. Ze kregen wel geld om te vertrekken, maar veel te weinig.

Eurovisie is alleen nuttig voor de overheid en niet voor het volk. Van het vliegveld tot aan het gebouw waar het Eurovisiesongfestival plaatsvindt, is alles kraaknet. Gasten zullen zeggen: “Wat ’n goede president hebben ze hier. Wat ’n mooi land toch.” Zelfs hier op tv is er reclame voor. Maar je moet niet denken dat heel Azerbeidzjan zo is. Het mooie uitzicht is enkel een façade, daarachter is het minder mooi.

Wat bedoelt u?

Sakit: Op dit moment zitten in Azerbeidzjan achttien mensen achter de tralies omwille van hun politieke opinie. Eender wie de waarheid spreekt, belandt voor eender welke reden in de gevangenis. Ze hebben 101 manieren om iemand in de gevangenis te krijgen.

En daardoor is het volk niet geïnteresseerd in het songfestival?

Sakit: Klopt, iedereen lacht ermee. Ze zeggen: we zijn aan het sterven, en ondertussen krijgen we een concert te zien. Vergelijk het met een hoop volk dat naar een concert staat te kijken, terwijl wat verderop guillotines koppen doen rollen. Overal is bloed, en toch kijken mensen naar het concert.

***

Hoe komt het dat de Arabische Lente niet is overgewaaid naar de Kaukasus?

Sakit: Omdat het volk nog te veel schrik heeft; groeperingen buiten de wet kunnen je vermoorden. Niemand houdt van de huidige overheid, maar de mensen zijn bang. En de oppositie staat redelijk zwak. Toch denk ik dat iemand ons uiteindelijk gaat helpen… een democratisch land.

Waarom komt er tot nu toe zo weinig steun uit het Westen?

Sakit: Azerbeidzjan heeft veel olie en gas in de ondergrond. Amerika en Europa laten de indruk achter dat ze Azerbeidzjan aan het helpen zijn. Maar ze zijn niet geïnteresseerd in democratie, enkel in olie en gas. Niet alle Europese landen, maar de meeste wel.

Maak die beschuldiging eens concreet.

Sakit: Azerbeidzjan is al tien jaar lid van de Raad van Europa. Die eist altijd dat ons land democratische voorwaarden zouden aannemen. Maar het blijft bij woorden. Waarom wordt Azerbeidzjan niet uit de Raad van Europa gesmeten?

***

U bent journalist en dichter. Hoe gevaarlijk zijn woorden?

Sakit: Er is nog niemand geweest die een gevaarlijker wapen verzonnen heeft dan het woord. De pen is scherper dan het zwaard. Ik heb altijd gezegd: om een autoritair regime weg te kunnen ruimen, heb je een revolutie nodig. Op een democratische manier zullen ze nooit weggaan. Daarvoor heb je partijen nodig, een oppositie, en jongeren moeten op de hoogte zijn wat er in de politiek gebeurt. Ze moeten weten wie de vijand van het volk is.

Kan u eens citeren uit uw gedichten over Azerbeidzjan?

Sakit: “Planeten draaien zus en zo maar als Aliyev er niet was, dan zouden ze in de tegengestelde richting draaien.”

“Als Aliyev er niet was, dan zou een lam geen kleintjes hebben, en een koe geen melk geven.”

U meent het.

Sakit: Het is uiteraard ironisch. Ik heb het geschreven omdat veel politici zeggen: “Als Aliyev er niet was, dan was er geen Azerbeidzjan en dan hadden we het nu slecht.”

Is het probleem van Azerbeidzjan één man, of gaat het om een hele politieke klasse?

Sakit: Als Aliyev weg is, zullen zijn mensen ook verdwijnen. Vorig jaar heeft de New York Times een artikel gepubliceerd over de vastgoedportefeuille in Dubai van Aliyevs twaalfjarige zoon. Die jongen heeft voor miljoenen dollar aan grote huizen. Voor Aliyev is een miljard euro bij wijze van spreken een pintje. En dat terwijl het volk het moet stellen met een gemiddeld maandloon van 150 dollar. Daarom stelen ze van elkaar, want op een of andere manier moet je overleven.

Hoe ziet u uw eigen toekomst?

Sakit: Mijn asielaanvraag in België is lopende. Als ik alleen hier zou zijn, zou het mij niet uitmaken. Dan zou ik desnoods aan een bushalte kunnen slapen. Maar ik ben hier met mijn zoon, Candahar, en voor hem is het heel saai om in een asielcentrum te wonen. Ik hoop dat hij in Brussel naar school kan gaan. Mijn droom is dat mijn zoon het goed zou hebben. Mijn hele leven is miserabel verlopen, voor mijn zoon wil ik niet hetzelfde.

Vrijdag 25 mei om 17u geeft Mirza Sakit een aperitieflezing in boekhandel De Groene Waterman in Antwerpen (Wolstraat 7). Organisatie: De Groene Waterman en Pen Vlaanderen. Meer info op www.penvlaanderen.be en www.groenewaterman.be.