De heks, de gek en de pastor

‘Het is voorgekomen dat mensen medische hulp weigeren, waarschijnlijk mensen die geen doktersbezoek kunnen betalen’, zegt Pype. ‘Het is echter niet zo algemeen verspreid als IACSSO doet uitschijnen. De Belgische Congolezen die beroep doen op spirituele geneeskunde, combineren dat met de conventionele weg. Het centrum reageert teveel vanuit een westerse seculiere visie: religieuze praktijken bij Afrikaanse migranten, waar de staat geen onmiddellijke controle over heeft, worden als bedreigend gezien. Nochtans bieden die kerken ook een sociaal opvangnet binnen de Afrikaanse gemeenschap.’
Katrien Pype heeft er een periode van opmerkelijk veldwerk op zitten: ze draaide zeventien maanden mee in een acteursgroep die pinksterdrama’s, tv-series voor de charismatische kerken, in Kinshasa maakt. De Afrikaanse pinksterkerken zijn al sinds midden jaren negentig heel actief op de Kinoise televisie. ‘Mobutu –die zijn machtspositie zag slinken- kon niet voorbij de democratiseringsgolf die toen door Afrika liep. Om zijn tanende macht te redden, opende hij het medialandschap, waardoor ook de charismatische kerken die in opmars waren, uitzendtijd kregen. De grote kerken hebben vandaag eigen zenders, waarop ze een aantal formules brengen: religieuze muziekclips, praatprogramma’s met bijbeldiscussies en bekentenissen van voormalige heksen, en lokale dramaseries of “maboke”.
De series werken volgens een vaste formule, met drie types: de heks, de gek en de pastor. Het sleutelscenario is onveranderlijk: er is een heks, er zijn sociale problemen, en de pastor komt alles oplossen als “redder”. Bekering tot het christendom is de oplossing. Gebeden, bekentenissen van voormalige heksen en duiveluitdrijvingen bekleden een vaste plaats in de “plot” en zorgen voor het kantelmoment in de series. Niet meteen iets wat het Westen verbindt met sociale verandering. Toch vervullen deze populaire pinksterdrama’s wel degelijk een belangrijke sociale rol, zegt Pype.
‘De tv-series geven aan mensen een kader om de stedelijke realiteit te interpreteren, en roepen op tot sociale en persoonlijke verantwoordelijkheid. Het zijn verhalen over herkenbare Congolezen, met een verklaring en een oplossing. De “pinkster-tv” heeft de woonkamer in Kinshasa tot een sociale ontmoetingsruimte gemaakt. Iedereen kijkt samen tv en er wordt flink wat gedebatteerd over de inhoud.’