De Imamhogeschool

400.000 moslims, 328 moskeeën en ongeveer 300 imams. De islam is dan ook al sinds 1974 een erkende godsdienst in België, maar na dertig jaar worden imams en hun moskeeën nog altijd niet financieel ondersteund, laat staan of officieel opgeleid. Veel Turkse imams worden opgeleid, uitgestuurd voor drie jaar én betaald door de Turkse overheid via Diyanet, het ministerie van Religie. De meeste imams van de Marokkaanse gemeenschap hebben geen of een heel beperkte opleiding genoten in hun dorp, sommigen hebben een theologische opleiding in Marokko, Egypte of Saoedi-Arabië op hun cv.
Op enkele uitzonderingen na - spreken deze ‘importimams’ - vanuit het buitenland gedropt in Vlaamse moskeeën - geen Nederlands en kennen ze te weinig de wereld waarin moslims in België leven. Wat met moeilijk opvoedbare jongeren? De hoofddoekdiscussie? Generatiekloof? De nood aan en discussie over imams van eigen bodem is in heel Europa hot en leeft zowel bij de overheden als bij de moslimgemeenschappen zelf.

Waar een wil is…

De politieke wil om eindelijk werk te maken van een Belgische imamopleiding is er. De federale overheid (verantwoordelijk voor de salarissen en pensioenen van bedienaars van erediensten) en de gewesten (verantwoordelijk voor de ‘kerk’fabrieken) zien in dat imams een belangrijke rol spelen in het integratieproces. Ze hopen ook de buitenlandse en fundamentalistische invloed af te remmen en - wie weet - een Europese islam te creëren.
De moslimgemeenschappen willen ook imams die beter aansluiting vinden bij hun leefwereld. Een erkende imamopleiding betekent ook eindelijk een duidelijk statuut én loon. Nu (over)leven imams al te vaak van giften en lidgelden van de moskeegemeenschap. Halftime of bijklussende imams, imams zonder wettige verblijfspapieren, Turkse Diyanet imams die na drie jaar niet terugkeren… Een onzeker statuut, opleiding en inkomen dragen niet bij tot aanzien en invloed die een imam zou kunnen hebben.
Het Vlaamse regeerakkoord van 2004-2009 wil “snel werk maken van een volwaardige opleiding voor imams en islamleraars binnen het Vlaamse onderwijs.” En in mei 2004 werd een Vlaams decreet rond erediensten - in Wallonië en Brussel nog niet - goedgekeurd. Het juridisch kader in Vlaanderen is dus rond om moskeeën officieel te erkennen. Die kunnen dan hun vaste imam aanduiden. Als er tegen dan een imamopleiding op poten staat, dat zou mooi zijn.

À la carte

Maar zo ver zijn we nog - lang - niet. De fundamentele vragen liggen nog op tafel, wachtend op een antwoord en liefst een consensus. Het wereldlijk deel zal hoogstwaarschijnlijk een stevige brok inburgering bevatten: Belgische geschiedenis, wetten en politieke structuren, Europese context. Natuurlijk allemaal in het Nederlands. Volgens de principes van scheiding tussen staat en kerk mag de overheid dit profaan luik faciliteren, diploma’s erkennen en een fiscaal statuut voorzien waardoor giften fiscaal aftrekbaar zijn.
Voor het theologische luik is de overheid niet bevoegd. Daar stelt zich meteen de vraag of de verschillende stromingen en scholen binnen de islam aan bod kunnen komen. Of moeten Turken, Marokkanen, Pakistani, Bosniërs, soennieten, sjiieten, alevieten… allemaal samen op de schoolbanken? “Een vorming à la carte is niet realistisch”, benadrukt Benoît Fontaine, programma-adviseur van de Koning Boudewijn Stichting die alle partijen rond de tafel brengt. “Een interessant voorbeeld is het Muslim College in Londen waar de studenten àlle stromingen moeten bestuderen. Dat idee moet duidelijk nog rijpen bij de moslimgemeenschappen. Er is een overheidsbudget en politieke wil. Dan speel je het spel - of niet.”
Merem Kanmaz, onderzoekster aan het Centrum Islam in Europa van de Universiteit Gent vreest dat de tijd nog absoluut niet rijp is voor één gemeenschappelijke inhoudelijke opleiding. “Dat ligt allemaal veel te gevoelig. De gemeenschappen kennen elkaar onvoldoende en hebben elk een verschillende, eeuwenoude traditie van opleiding en religieuze voormannen. En als de overheid hoopt een Europese islam te boetseren, weet dan dat een Europese islam niet persé gelijk staat aan een moderne islam of een islam gericht op integratie.”
En dan zijn er nog de praktische vragen… Waarschijnlijk een Nederlandstalig en Franstalig instituut? Wordt er geopteerd voor bestaande faculteiten in Gent en Louvain-la-Neuve, een gloednieuwe start binnen een van de geïnteresseerde universiteiten zoals Leuven en Antwerpen of kiest men voor een interuniversitair opleidings- en kenniscentrum?
De eerste vraag die moet beantwoord worden volgens Benoît Fontaine is eenvoudig en lastig tegelijkertijd: wat is een imam in een Europees land? “Zonder een duidelijk profiel kunnende ministeries van Justitie en Onderwijs niet verder.”

Nu of nooit

Wettelijk gezien is de Executieve van de Moslims in België de enige gesprekspartner voor de overheid. Handig zo één spreekbuis van en naar de verschillende moslimgemeenschappen. Maar gezien de problemen in het verleden - waarbij verkozenen geweigerd werden door de Staatsveiligheid - wordt ook bij de kersverse tweede ploeg gevreesd voor een hobbelig parcours. De verkiezingen voor die tweede legislatuur werden ook geboycot door de Marokkaanse gemeenschap.
De algemene kritiek luidde dat de verkiezingen te snel georganiseerd waren om voldoende kiezers te bereiken. Gevolg: de huidige ploeg telt een overgewicht aan Turkse vertegenwoordigers. Meryem Kanmaz: “Dat zal de toekomstige imamopleiding sterk beïnvloeden. Turkije is lang afkerig geweest van een Belgische opleiding omdat het zelf een uitgebreide opleidingsstructuur heeft. Anderzijds ligt het Turkse Diyanet discours - geen hoofddoeken in publieke ruimtes, scheiding tussen kerk en staat… - goed bij de overheid.”
“Als de Executieve niet goed functioneert of geen consensus vindt, hebben we een probleem”, waarschuwt Benoit Fontaine. “Danwordt heel het project van een Belgische imamopleiding - en wie weet ook de erkenning van de moskeeën - op de lange baan geschoven. Het is een grote uitdaging om samen aan tafel te gaan zitten en knopen door te hakken.Het dossier zit al dertig jaar vast. Het is nu of nooit.”

Geen garantie

Geïntegreerde imams met een perfect Vlaamse tongval en inlevingsvermogen in de leefwereld van zijn moskeegangersbetekenen trouwens geen dam tegen eventueel fundamentalistische invloeden uit het buitenland. Uiteindelijk zijn het de moslimgemeenschappen zelf die zullen bepalen wie imam is en daarvoor door de overheid dient betaald te worden. Fontaine: “Het ministerie van Justitie ontvangt in de toekomst gewoon een lijst met namen van de imams die het moet uitbetalen.”
Een eventuele ‘importimam’stop - in Nederland aangekondigd voor 2008 - is in België sowieso nog niet voor de eerste jaren. Er zijn nu al te weinig imams en vooraleer de eerste imams ‘afstuderen’, zijn we al snel vijf jaar verder. Meryem Kanmaz: “Een imam is ook niet noodzakelijk de grote, invloedrijke leider. Er zijn moslimintellectuelen die soms veel meer invloed hebben. Bovendien is de moskee maar één stukje van het geheel aan invloeden en kanalen. Fundamentalistische strekkingen zoals hetsalafisme of het djihadisme organiseren zich in parallelle circuits.”