De koorknapen van M23

Het is meteen het gespreksonderwerp van de dag… of net niet. Zoals verwacht wensen de kaderleden van M23 het onderwerp niet te veel aandacht te gunnen. Ze ontvangen ons op de veranda van een oude koloniale villa in de mistige heuvels rond het Oegandese grensdorpje Bunagana en wimpelen elke kritiek weg.

Mahamba Kasiwa, minister van Justitie binnen M23 maar beter gekend als advocaat van CNDP, noemt het niet onverwacht een groot complot. ‘VN en HRW zijn westerse organisaties die samenspannen met de Congolese regering tegen het Congolese volk.’

Als we hem erop wijzen dat hetzelfde HRW ook geregeld rapporteert over het misdadige gedrag van het Congolese regeringsleger en dat de VN enkele jaren terug met een rapport bewees dat de Congolese regering steun verleende aan de FDLR, de Rwandese Hutu-rebellen die zich sinds de tweede genocide in de Congolese jungle schuilhouden en de lokale bevolking terroriseren – dan knikken ze. ‘Ja, dát rapport was wel juist. Maar deze keer zitten ze er volledig naast.’ 

Kambasu Ngeve, de woordvoerder van het politieke orgaan, beweert dan weer met veel verve en zonder verpinken: ‘In onze beweging hebben we niemand met een crimineel verleden. Ca, je peux vous garantir!’

Ergste mensenrechtenschenders ter wereld

Dat M23 een clubje van koorknapen zou zijn is een zeer eufemistische bewering die unisono uit de M23-monden rolt maar het valt toch sterk te betwijfelen of we daar veel geloof aan mogen hechten. In juni 2012 verklaarde Navi Pillay, Hoog Commissaris voor de Mensenrechten van de VN, “dat vijf van de M23-leiders tot de ergste schenders van mensenrechten in de Democratische Republiek en zelfs in de wereld behoren.”

We zien ze met eigen ogen passeren. Volledig in een Amerikaanse GI-legeroutfit gegoten, afgezoomd met bontkraag, paradeert daar kolonel Innocent Zimurinda voorbij onze zoomlens. Elke stap die hij zet wordt afgeschermd door een vijftal lijfwachten, jonge twintigers wiens houding even kil oogt als het Russische wapen dat ze dragen.

Volgens het HRW-rapport is Zimurinda lang niet zo Innocent als zijn voornaam doet vermoeden. Al op 1 maart 2010 diende HRW, in naam van 51 ngo’s en lokale mensenrechtenorganisaties, een klacht in tegen de toen in het Congolese regeringsleger dienende luitenant-kolonel. De (voormalige) CNDP-officier werd verantwoordelijk geacht voor etnische slachtpartijen (‘ethnic massacres’) in Kiwanji, Shalio en Buramba, voor rekrutering van kindsoldaten en voor verkrachting en marteling van burgers.

Iets later, een vijftal kilometer voor we de frontlinie naar regeringsgebied oversteken, op de terugrit van Bunagana naar Goma, ontmoeten we een patrouille van Kolonel Innocent Kayna. Hij wordt volgens datzelfde HRW-rapport verantwoordelijk geacht voor etnische moordpartijen in het noordelijk gelegen Ituri-district en voor rekrutering van kindsoldaten.

Voor de zekerheid toch maar even bellen met HRW. De Amerikaanse Ida Sawyer is Afrika researcher bij Human Rights Watch en heeft het spraakmakende rapport mee helpen opstellen. Dat M23 zonder blikken of blozen beweert dat ze geen enkele oorlogscrimineel herbergt vindt ze dan ook onwaarschijnlijk.

Sawyer: “Anderzijds verbaast het me niets dat ze beweren dat het leugens zijn. Ik kan u alleszins vertellen dat we heel erg overtuigd zijn van ons eigen onderzoek. M23 is verantwoordelijk voor wijdverspreide oorlogsmisdaden én ze krijgt daarbij aanzienlijke hulp van Rwandese militaire officieren. Dat weten we dankzij interviews met slachtoffers, getuigen, overlopers van M23 en zelfs huidige M23-rebellen, mensen met nauwe contacten in de voormalige CNDP-rebellie, lokale autoriteiten, VN-peacekeepers en anderen. We namen interviews af van zowel Rwandese als Congolese individuen en dat in gebieden in Oost-Congo die zowel door de regering als door M23 werden gecontroleerd. Dus ja, wij zijn behoorlijk zeker van onze resultaten.”

Tuinman in toga

Her en der in het struikgewas in de M23-zone duiken ze op, de jongens met de huid strak om de jukbeenderen en de baardloze kin, maar echte kindsoldaten van vijftien jaar of jonger krijgen we niet te zien. Wat zich wel duidelijk aftekent is de manier waarop de beweging onder jongeren rekruteert.

De pols van een samenleving slaat het hardst op een universiteit. Unigom, Université de Goma, huist achter een troosteloze gevel van verpulverd plamuursel en kapotte ruiten. Na rondvraag op de campus blijken heel wat studenten te kunnen getuigen over de manier waarop M23 hen heeft benaderd met de vraag om toe te treden.

‘Ik kreeg de vraag in Mugunga, het dorp waar ik woon,’ zegt Fumbamira Mbwiga Urbain, een 24-jarige rechtsstudent. ‘Euphrem Bwishe, de rekruteur, zei mij dat M23 werd gesteund door grote internationale machten en dat ze weldra de macht in Congo zouden overnemen. Als ik toetrad beloofde hij mij de graad van kapitein in het leger. Ik heb geweigerd. Ik hou niet van oorlog. En tegelijk hoop ik na mijn studies meer te worden dan kapitein in het leger.’

Of Urbain zijn droom zal kunnen waarmaken is nog maar de vraag. De uitzichtloosheid van en de totale afwezigheid van zelfs nog maar het begin van een Congolese rechtsstaat, maken dat sommige jongens eieren voor hun geld kiezen en wel ingaan op de aanlokkelijke beloften van de rekruteurs.

‘Ik kan begrip opbrengen voor mijn vrienden die de overstap wél gemaakt hebben,’ zegt Byaragi Nyange Faustin, een 22-jarige economiestudent. ‘In dit land is geen enkele toekomst voor ons. Je werkt eerst jarenlang je licentiaat rechten af en dan kan je gaan werken als tuinman in een hotel. Je studeert economie en je moet je brood verdienen als mototaxichauffeur. Zolang er geen ander perspectief is zal het hier altijd onrustig blijven.’