De kracht van diversiteit

De wereld is anno 1998 een boeiende, uitdagende en onzekere plek om te leven. Steeds meer grenzen worden geslecht: kapitaal, goederen, kennis en zelfs cultuur reizen de wereld rond. Enkel de mannen en vrouwen van vlees en bloed worden tegengehouden aan de nationale grenzen. Ook Vlaanderen leeft allang niet meer onder een glazen stolp.
De multiculturele festivals zijn de Vlaamse kermissen van deze eeuwwende. De aanwezigheid van niet-blanke Belgen wordt stilaan een vertrouwd gegeven. En zelfs wie zijn huis niet verlaat, komt toch nog in contact met de wereld via de klop op de deur van de tientallen ontwikkelingsorganisaties. Toch zijn veel internationale en interculturele contacten erg oppervlakkig. Zelden is er sprake van echte uitwisseling, gebaseerd op waarachtige gelijkwaardigheid en wederzijds respect. Daaraan moet, vonden we, dringend wat gebeuren. En dus gooien we een lege betekenaar op de debattafels van Vlaanderen: GloKale Kunst. Niet een nieuwe categorie, maar een aan de gang zijnd proces van culturele en artistieke globalisering dat telkens op een bepaalde lokaliteit, voor een bepaald publiek, vanuit concrete mensen plaatsvindt. Is die GloKale Kunst in staat om de diepgang en de authenticiteit te leveren die we nu nog vaak missen?

Het in 1996 verschenen UNESCO-rapport ‘De Kracht van Cultuur’ beschouwt culturen als tijdelijke, dynamische conglomeraten van waarden, steeds beïnvloed door andere culturen. Het rapport stelt dat het voor een cultuur belangrijker is om te mikken op heterogeniteit dan op homogeniteit. Het rapport vraagt ook respect voor cultuurverschillen tussen groepen, niet enkel voor de individuele diversiteit. Mooie woorden, maar welke vorm krijgen deze ideeën in Vlaanderen? En vooral: welke rol speelt kunst in dit hele maatschappelijke streven naar een multiculturele samenleving en een interculturele dialoog? Deze laatste vraag is cruciaal, omdat de kunsten de communicatiekanalen bij uitstek zijn waarlangs mensen met elkaar over wereldvisies en waarden communiceren. Kunstenaars staan met twee voeten in het moeras van het verleden -hun persoonlijke verleden of de traditie van hun groep- en ze herscheppen dat moeras in de gladde waterspiegel van hun verbeelding. Een spiegel waarin iedereen die zich ervoor inspant zichzelf kan herkennen en bevragen. Kunst kan erin slagen om blijvende verandering te bewerkstelligen in de geesten van de mensen. Daarom mogen actievelingen in het interculturele werk en in het ontwikkelingswerk de artistieke wereld niet langer links laten liggen. Net zoals de wereld van de kunsten behoefte heeft aan de maatschappelijke inbedding die aangebracht kan worden door de twee voornoemde sectoren. De artistieke creatie is een originele bijdrage in de ontwikkeling van een maatschappij in een dubbele betekenis: het legt iets bloot van de origine én het is een individuele standpuntbepaling tegenover die omgeving. De wijze waarop kunstenaars in en via hun creatieve proces dialogeren, is een voorafspiegeling van de uitdagingen waarop een multiculturele samenleving in een globaliserende evolutie moet antwoorden. Kunst is immers steeds een confrontatie met de andere of met het andere. Tegelijk wordt in vele kunsten duidelijk dat het anders-zijn van kunst of kunstenaar niet noodzakelijk bepaald wordt door de etnische of historische achtergrond. Het zijn het persoonlijk oordeel van de kunstenaar en de blik van het publiek die de dynamiek bepalen, niet de (post)koloniale categorieën van de macht.

Waarom blijkt het zo moeilijk om op een meer onbevangen manier de confrontatie en het gesprek aan te gaan met andere culturen dan de hoofdstroom in eigen omgeving? Wellicht heeft dat te maken met de verstoorde identiteit waarmee zowel kustenaars als burgers, activisten en publiek door het leven moeten gaan. Een vruchtbare interculturele dialoog vraagt dan ook niet om nog meer afbouw van identiteit, eerder om een positieve investering in collectieve en individuele identiteit en eigenheid. En dat vanuit het perspectief dat UNESCO aangeeft: heterogeniteit is belangrijker dan homogeniteit. De neiging van culturen om zich homogener te zien dan ze in werkelijkheid zijn, doet de paradox ontstaan tussen etnische traditie en hedendaagse creativiteit. Indien eigenheid niet bekeken wordt als een bevestiging van identiteit, maar als een bevestiging van verschil, leidt dit tot uitwassen als exotisme of oriëntalisme. De kunstenaar -en bij uitbreiding de cultureel andere- wordt opgesloten in hetgeen hem van ons onderscheidt, in plaats van dat onderscheid te zien als een noodzakelijk vertrekpunt van ontmoeting en wederzijdse verrijking. In zo’n context kunnen mensen vanuit verschillende culturele achtergronden elkaar wel ontmoeten, maar niet gelijkwaardig dialogeren. De termen van het debat zullen eenzijdig bepaald worden door de (koopkrachtige) westerse deelnemer. Misschien biedt het proces van GloKale Kunst een kans aan Vlamingen om te ontsnappen aan het snobisme dat teert op het kennen van een grote hoeveelheid verschillen. Misschien ontstaat in de context van GloKale Kunst de mogelijkheid of minstens de wil om diepgaande en gelijkwaardige interculturele ontmoetingen te ervaren.

Indien we er in slagen om verder te kijken dan onze verschillen groot zijn, dan stelt zich voor de artistieke wereld nog de vraag of er criteria aangeduid kunnen worden voor selectie en presentatie in het kader van GloKale Kunst. Wij geloven niet in eenzijdig vastgelegde criteria. Over criteria moet onderhandeld worden. Zoniet is het risico te groot dat het uiteindelijk dominante westerse begrippen en normen zijn die ingeschakeld worden om bestaande machtsposities te behouden en te bevestigen. De veilige ruimte van het eigen gelijk verlaten om in de tocht van de nieuwe wereld te onderhandelen over wat mooi en belangrijk is, blijkt niet makkelijk te zijn. Toch zou Vlaanderen hierin een belangrijke rol kunnen spelen. De belangen die wij te verdedigen hebben zijn, in tegenstelling tot veel van de ons omringende landen, niet verbonden met oude of nieuwe imperiale dromen. Vlaanderen maakt geen deel uit van een machtig, zelfvoldaan cultuurblok. Het zou zelfs niet tegen het korte eigenbelang ingaan indien Vlaanderen binnen Europa pleitbezorger zou zijn van het doorbreken van het normenmonopolie van de grote westerse culturen. De presentatie van kunst uit de periferie bepaalt in grote mate welke vooroordelen bevestigd worden en welke beeldvorming gestimuleerd wordt.

Een multiculturele samenleving gestalte geven is meer dan een façade veranderen. De confrontatie van ideeën, houdingen en waarden vereist immers niet alleen een onderhandeling over criteria en betekenissen. In de voortdurende confrontatie moet de ‘post-koloniale andere’ zich gelijkwaardig kunnen uitdrukken, zonder beperkt te worden tot zijn ‘anders-zijn’. De verantwoordelijkheid voor deze assertieve deelname aan het brouwen van nieuwe Vlaamse culturele identiteiten ligt bij iedereen die eraan deelneemt. De grote uitdaging in Vlaanderen lijkt vandaag te liggen op het vlak van het creëren of laten groeien van een groep ‘andere’ intellectuelen. Zoniet dreigt de discussie over participatie en culturele uitwisseling in ongelijke termen gevoerd te worden.

GloKale Kunst is een proces, een uitdaging, een in te vullen begrip. De vraag wat de bijdrage hiertoe kan zijn vanuit de artistieke wereld, de interculturele sector en de ontwikkelingsorganisaties stond centraal op een studiedag op 21 maart 1998. Vier internationale specialisten gaven de voorzet. Vanuit een tweedaags colloquium, waaraan een veertigtal mensen uit voornoemde sectoren deelnam, werd daarop alvast gereageerd. Tenslotte werd de vraag gesteld aan kunstenaars én beleid hoe men die hele beweging van GloKale Kunst ziet en wil ondersteunen. Zonder een systematisch beleid en een doordachte volgehouden praktijk is GloKale Kunst immers een steriel begrip. De beloften die het inhoudt voor een beter Vlaanderen voor iedereen zijn echter te groot om deze kans zomaar verloren te laten lopen in een zinloos pingpongspel van bevoegdheden.

De auteurs zijn mede-organisatoren van het project ‘Glokale Kunst in Vlaanderen’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.