De Lange Mars naar Betere Arbeidsvoorwaarden

Het Chinese economische mirakel is voor een belangrijk deel gebouwd op de 130 miljoen Chinese migranten van het platteland die hun ongeschoolde arbeid komen aanbieden in de steden. Als ze veertig of tachtig euro vangen voor een maand hard werken, dan is dat veel meer dan wat ze ooit op hun onooglijk lapje grond kunnen bijeenschrapen.
Daar staat tegenover dat hun positie zwak is: ze werken vaak in ongezonde en gevaarlijke omstandigheden, zijn niet georganiseerd en hebben dikwijls weinig verweer als hun werkgever niet betaalt waar ze recht op hebben. Klassiek is dat ze niet betaald werden wanneer ze naar huis gingen voor het Chinese Nieuwjaar. Hoe konden ze bewijzen dat ze in deze of gene fabriek hadden gewerkt? Ze hadden immers vaak geen contract.
Die sociale ellende werd meer en meer aan de kaak gesteld in de Chinese media en gaf ook steeds meer aanleiding tot protesten. Het contrast met de Chinese top- en middenklasse werd almaar scherper. Om die reden groeide in de schoot van de Chinese communistische partij en bij de eenheidsvakbond All China Federation of Trade Unions (ACFTU) een sterke stroming die vond dat daaraan moest worden verholpen. Als de Chinese regering sinds het aantreden van Hu Jintao onophoudelijk pleit voor de harmonieuze samenleving, dan slaat dat onder meer op de strijd tegen die extreme sociale ongelijkheid.

Kwadratuur van de cirkel

De centrale vraag is: hoe versterk je de positie van de werknemers binnen een eenpartijstaat (lees: zonder dat de arbeiders zich in onafhankelijke vakbonden organiseren)? De regering denkt die kwadratuur van de cirkel te kunnen waarmaken met nieuwe wetten. Zo werd vorig jaar de wet op de Arbeidscontracten goedgekeurd in het Nationale Volkscongres, ’s lands parlement. De wet kwam tot stand met uitzonderlijke openheid. Het Volkscongres publiceerde het wetsontwerp en gaf het publiek een maand tijd om commentaar te geven. De wetgevers ontvingen liefst 191.800 commentaren via internet, kranten of brieven.
Arbeiders, vakbondsleden, binnen- en buitenlandse bedrijfsleiders, mengden zich in het debat. De Amerikaanse Kamer van Koophandel in China, en in mindere haar Europese tegenhanger, vonden dat de nieuwe wet de werknemers te veel zou beschermen. Er werd rekening gehouden met sommige commentaren en uiteindelijk werd de wet op 29 juni 2007 gestemd.
De wet verplicht alle bedrijven om elke werknemer een geschreven contract te geven. Doen ze dat niet, dan wordt de werknemer verondersteld het collectieve arbeidscontract te hebben zoals dat door de vakbond is onderhandeld. Bovendien wordt het moeilijker om mensen met een contract van onbepaalde duur te ontslaan. Niet alleen stijgt de opzegvergoeding per gewerkt jaar met een maandloon, er moet ook een geldige reden gegeven worden voor het ontslag. Iemand die tien jaar ononderbroken ergens werkt, heeft automatisch zo’n contract van onbepaalde duur. Ten slotte moet de vakbond betrokken worden bij het opstellen van contracten en bedrijfsregels.
Op 29 december 2007 werd ook de Wet op de bemiddeling en arbitrage van arbeidsconflicten goedgekeurd. Bedoeling daarvan is om alle betrokkenen de kans te geven arbeidswetten, zoals die op de arbeidscontracten, te doen naleven. Deze wet, die op 1 mei in voege treedt, moet toelaten om gratis, snel en vlakbij naleving van de wet af te dwingen. Snelle behandeling is cruciaal omdat migrantenarbeiders dikwijls niet lang op één plaats werken.

De wet die aandelen doet zakken

Al in september 2007 raakten de eerste pogingen bekend om aan de nieuwe wet te ontsnappen. Het grote telecombedrijf Huawei, dat ondermeer toelevert aan Proximus, vroeg 7000 werknemers die langer dan acht jaar in dienst waren, vrijwillig ontslag te nemen. Bedoeling was te voorkomen dat die mensen de kaap van de tien jaar anciënniteit zouden overschrijden, waardoor ze automatisch een contract van onbepaalde duur hebben en moeilijker te ontslaan zijn. Naar verluidt nam Huawei dit initiatief op advies van een Amerikaans zakenkantoor dat gespecialiseerd is in het buiten houden van de vakbond, een zogenaamde union buster.   De krachten die achter de nieuwe wet zaten –de vakbond ACFTU en het ministerie van Arbeid en Sociale Zaken– sloegen evenwel onmiddellijk alarm en Huawei werd gedwongen het plan opnieuw in te trekken.
Zakenmensen uit Hong Kong vroegen een overgangsperiode om de wet in praktijk toe te passen maar Fang Chaogui, de directeur-generaal van het ministerie van Arbeid in de provincie Guangdong, zei begin dit jaar dat niet mogelijk was: ‘De wet is duidelijk. Hij treedt in werking vanaf 1 januari 2008.’
De Taiwanese Foxconn groep, die 400.000 mensen tewerkstelt in China en ’s werelds grootste toeleveraar is van elektronische onderdelen voor gsm’s, iPods of computers, liet in december weten dat ze de nieuwe wet zou eerbiedigen.
Mensen die langer dan acht jaar voor Foxconn werken, zullen contracten van onbepaalde duur krijgen. Toen het nieuws bekend raakte, zakte het aandeel van de groep met 6,9 procent op de Taiwanese beurs. Foxconn erkent dat zijn arbeidskosten in China door de wet zullen toenemen. Een topman van Foxconn die liever anoniem bleef, wees erop dat de kosten in China al waren toegenomen en dat ze om die reden activiteiten verplaatsen naar Vietnam.

Klassenstrijd met Chinese karakteristieken

De nieuwe arbeidswet stoot op verzet. Zo werd de sociale activist Huang Qing-nan op 20 november met messen aangevallen in de Zuid-Chinese stad Shenzhen. Huang is de rechtsspecialist van Dagongzhe, een arbeidsngo die arbeiders raad en informatie geeft. Huangs collega’s en ngo’s in Hong Kong geloven dat de aanval een represaille was voor het feit dat Dagongzhe in de maanden daarvoor de arbeidswet overal bekendmaakte. Ook binnen de Communistische Partij groeit naar verluidt tegenstand. Stephen Frost, professor Azië-studies aan de Universiteit van Hong Kong: ‘Er is heel veel kritiek gekomen van lokale ondernemingen en de regering is daar niet doof voor.’
Tegenstanders van de wet wijzen op de stijgende arbeidskosten en het risico dat China minder competitief wordt. Dat speelt vooral in regio’s als de zuidelijke provincie Guangdong, waar volgens het provinciale ministerie van Arbeid een tekort van twee miljoen werknemers is. Frost: ‘De wettelijk voorziene lonen in Guangdong zijn sterk gestegen en de werkelijk betaalde lonen in zekere mate ook, maar de situatie verschilt sterk van bedrijf tot bedrijf. Nogal wat bedrijven moeten meer betalen om voldoende mensen aan te trekken.’ 
Tegenstanders van de wet zien in de toepassingsbesluiten, die voor elke regio in detail de toepassing uitwerken, een kans om de wet af te zwakken. In de Zuid-Chinese stad Dongguan circuleert al een voorbeeld van zo’n afgezwakt basiscontract.
De vakbond ACFTU en het ministerie van Arbeid van hun kant blijven vechten voor een sterke interpretatie van de wet. Ook internationale spelers duwen in tegenstelde richtingen. Het Amerikaanse bedrijfsleven is tegen en Chinese patroons worden gesteund door Amerikaanse union busters. Het Internationale Vakverbond steunt dan weer de wet. Dit blijft hoe dan ook klassenstrijd met Chinese karakteristieken: tegenstellingen die in westerse samenlevingen open en bloot worden uitgevochten tussen tegenstanders, botsen in China in de schoot van de Communistische Partij. Uit die botsing moet dan een consensus komen.