De moeizame strijd voor homorechten in Zuidoost-Europa

In Brussel werden de tiende verjaardag van het homohuwelijk en de zevende verjaardag van het recht op adoptie uitbundig gevierd. Tijdens het Songfestival bracht België het er diezelfde dag ook niet slecht vanaf. Een mooie afsluiter voor een spetterend feest in Brussel.

Aan de andere kant van het spectrum van het ILGA-Europe rapport staan Italië en Bulgarijë. Kroatië werd eveneens in het rapport opgenomen omdat het op 1 juli toetreed tot de Europese Unie. Eens voorbij de nieuwe buitengrens van de Europese Unie is de situatie voor holebi’s op zijn minst te beschrijven als penibel.

‘Homo’s zijn ook mensen!’

Als het Songfestival in 2008 zijn tenten opslaat in Belgrado dreigen nationalistische en neo-nazi groeperingen om de buitenlandse holebi-bezoekers die naar Belgrado reizen om het festival bij te wonen, in elkaar te slaan. Uiteindelijk bleven incidenten uit, maar men neemt dit soort bedreigingen in de westelijke Balkan beter ernstig. De reisgids Wikitravel geeft de reiziger doorheen de westelijke Balkan twee veiligheidsadviezen mee. ‘Wees voorzichtig voor niet geëxplodeerde landmijnen indien u voor niet betreden paden kiest’ en ‘In veel Balkanlanden is het geen goed idee om openlijk homosexueel gedrag te vertonen.’

De Belgrado Pride vindt dit jaar plaats op 28 september. Een eerste poging, twaalf jaar geleden, werd stilgelegd nadat het geweld tussen tegenbetogers en de politie zwaar uit de hand liep. Tientallen auto’s en gebouwen gingen in vlammen op. Tijdens een tweede poging in 2010 doen zich dezelfde taferelen voor. In 2009, 2011 en 2012 krijgen de organisatoren geen vergunning omdat de politie simpelweg verklaart de veiligheid van de optocht niet voldoende te kunnen verzekeren.

De organisator Goran Miletic heeft er hoop in dat er zich dit jaar geen incidenten zullen voordoen. Miletic gaat er van uit dat ‘de Servische regering inziet dat de beveiliging van de optocht een internationale en constitutionele verplichting is.’ Doordat Servië en Kosovo begin april een normalisatie-akkooord afsloten en daardoor een stap in de richting van de EU zetten, is de kans inderdaad groot dat er dit jaar wel bereidheid is om de veiligheid voor het festival te organiseren.

Maar of het een feest wordt, valt sterk te betwijfelen. Ook Kosovo kreeg de verwittiging van de Europese Unie dat alle incidenten van homofobie nauwgezet zullen worden opgevolgd en op tafel zullen komen tijdens verdere toenaderingsgesprekken.

Kroatië bewandelde ongeveer dezelfde weg richting Europese Unie. Amper vijf jaar jaren geleden zag ik aan de Dalmatische kust een billboard met de welwillende slagzin ‘Homo’s zijn ook mensen!’ Tot 2011 nog, werd na de Split-Pride vlug het bloed van de promenade geschrobd voor de duizenden toeristen die er de wankele economie van het land overeind moeten houden, de stad weer inpalmden.

Vorig jaar was de Split Pride de Kroatische kandidatuur voor toetreding tot de Europese Unie. Op het tijdstip dat de Pride doorging schreef de Europese Unie aan het vooruitgansrapport van het land waarop men het oordeel over een toetreding zou baseren. Er werd een gigantische politiemacht ingezet en geweld bleef uit, afgezien van het obligate gescheld van vierduizend tegenbetogers aan het adres van de vierhonderd deelnemers aan de optocht: ‘Zigeuners! Zigeuners! Vermoord de flikkers!’

Wie geen gezin sticht is toch niet normaal?

Ondanks de slechte score die Kroatië in het ILGA-Europe rapport krijgt hebben holebi’s er stilaan het gevoel wat meer ademruimte te krijgen. Zeker in vergelijking met de buurlanden. Uit de kast komen is er echter, zoals overal in de regio, niet altijd een goed idee.

In Zagreb en Slovenië kan men een vrij normaal leven leiden als homoseksueel. Wie echter herkend wordt op televisie na een holebi-bijeenkomst riskeert te worden verstoten uit familiale of vriendschappelijke kring. De meeste holebi’s blijven dan ook gewoon thuis. ‘M’n vriend is er niet bij dit jaar omdat zijn vader hem vorig jaar herkende op televisie en hem sindsdien nog nauwelijks heeft aangesproken.’

In Zagreb hield men in januari een kus-protest voor de kathedraal na de zoveelste homofobe uitlating van de kerk. ‘De samenzwering van peders, flikkers en lesbo’s zal Kroatië vernietigen’, liet professor theologie en prominent priester Adalbert Rebic weten in de krant Slobodna Dalmacija.

Net als in Italië zorgt de invloed van de kerk dat er niet echt veel politieke wil bestaat om bestaande wetten hard te maken. Enkel en alleen onder druk van de Europese Unie nam Kroatië in 2004 een wet aan die homofobie strafbaar maakt, vergelijkbaar met die in de meeste Europese landen. Echter, het grootste deel van de bevolking in Kroatië en de Westelijke Balkan denkt wat de oproerkraaiers langs het parcours van de gay-pride’s schreeuwen: homoseksualiteit is niet normaal en zou bestraft moeten worden.

Peders

Op YouTube is een interview te zien met voormalig Kroatisch president Ivo Sanader uit de periode waarin het onderzoek naar grootschalige fraude tijdens zijn bewind al liep. Toch bleek de belangrijkste vraag die de interviewer en de bevolking bezighield te zijn (letterlijk vertaald): ‘Bent u een flikker, mijnheer Sanader?’

Sanader is getrouwd en vader van twee kinderen maar de geruchtenmolen draaide op volle toeren. Het is in de Westelijke Balkan gemakkelijker om iemands reputatie onderuit te halen door te beweren dat hij homoseksueel zou zijn dan dat men corrupt is. Peder, flikker, is de meest gangbare term in het Servo-Kroatisch taalgebied en uitbreiding om holebi’s na te wijzen. De term wordt even gemakkelijk gebruikt in de politiek en de media als op straat.

Ondertussen is Sanader veroordeeld tot tien jaar cel maar zelfs voor de meest progressieve Kroaten blijft Sanader zijn grootste zonde dat hij een peder zou zijn.

Peder slaat evengoed op homoseksualiteit als op pedofilie. Dezelfde ziekte, moet men denken. En de Bulgaarse nationalistische partij, bijvoorbeeld, organiseerde als weerwoord tegen de Sofia-Pride een debat met de titel ‘Hoe de schade aangericht door homoseksuelen en pedofielen in te dijken en te overwinnen’.

Onlangs kreeg de Servische Republiek in Bosnië voor het eerst te maken met een pedofilieschandaal in de kerk. De pope Kacavenda had zich tegoed gedaan aan jonge mannen. Hierover vroeg de altijd “geniale” regisseur Emir Kusturica zich in de pers af: ‘En dan? Wat als Kacavenda een peder is? Men tracht ons wijs te maken dat we trots moeten zijn dat we het pad naar de EU bewandelen waarop gay-parades normaal zijn. Wat heeft Kacavenda dan meer misdaan dan bisexueel te zijn?’

De flikkers slaan terug

Het is enkel en alleen te danken aan LGBT-verenigingen dat de discriminatiewetgeving af en toe daadwerkelijk wordt toegepast. De organisatoren van de afgelaste Prides in Belgrado kregen van de rechter een bedrag van 500 euro toegekend als schadevergoeding met als argumentatie dat Servië het Europees verdrag voor de rechten van de mens heeft geratificeerd en er volledige vrijheid van vergadering is voorzien in de Servische grondwet.

In Novi Sad (Servië) werd voor het eerst een man veroordeeld wegens discriminatie gebaseerd op seksuele voorkeur. De rechter oordeelde dat de term peder door de man werd gebruikt op een negatieve en vernederende manier. Een frappant voorbeeld is de veroordeling van een lerares in Kroatië die homoseksualiteit een ziekte had genoemd voor de klas. De verdediging klonk dat ‘ze enkel en alleen maar uit het tekstboek citeerde’.

Vorig jaar liet het Helsinki Comité samen met een holebivereniging en nog een handvol andere ngo’s de Macedonische minister van sociale zaken (!) Spiro Ristovskin vervolgen voor homofobie. De minister blijft echter bij zijn standpunt dat homoseksualiteit ongezond is voor de natie. Macedonië heeft het slechtste juridisch kader ter bescherming van minderheden in Europa en laat wereldwijd amper twaalf landen achter zich.

In augustus werd aangekondigd dat de eerste Gay Parade in Skopje zou doorgaan in 2013. De exacte datum zou later nog worden vastgelegd maar tot vandaag blijft het oorverdovend stil. Ook Montenegro, Albanië en Bosnië hebben een eigen LGBT-vereniging maar hoe verder van de Europese Unie verwijderd, hoe kleiner hun kansen op succes, zo blijkt.

De situatie in Montenegro of Bosnië doet Marko Jurcic, organisator van de Zagreb Pride denken aan die van Kroatië in de jaren negentig toen men in guerilla-stijl ’s nachts posters aan de muur ging plakken. In Sarajevo zijn grafitti’s te lezen als ‘We’re here, we’re queer’ of ‘He loves him’. Het blad Klik heeft het over ‘de stille gay-pride van Sarajevo.’

Op 17 mei laatstleden werd in Bosnië voor het eerst aandacht gegeven aan de internationale dag tegen homofobie. Voor de gelegenheid werd met succes een grootschalige media-campagne opgezet en werd het pink report voorgesteld waaruit blijkt dat homofobie in Bosnië, vaak geïnspireerd door islamitisch fundamentalisme, in de lift zit. Maar activisten zijn van mening dat een van de redenen daarvoor de grotere zichtbaarheid van holebi’s is.

Ook Albanese holebi’s openen stilaan de kastdeuren, ondanks het feit dat veel van hen nadien geforceerd worden de familie of zelfs het land te verlaten. Door de constante discriminatie leven veel van hen in extreme armoede. Hoewel asielzoekers uit Balkanlanden steevast op een njet kunnen rekenen in Brussel, maken Albanese homoseksuelen wel degelijk een kans op een verblijfsvergunning. De eerste gay-pride in 2012 waarin een handvol dapperen hun belagers trotseerden deed eerder denken aan Jezus’ laatste tocht naar het kruis. De socialist Artan Lame, nogal geïritteerd na de aankondiging van de optocht, verklaarde dat de organisatoren zouden geslagen moeten worden met knuppels.

Bij een andere dappere actie fietsten een dozijn holebi’s getooid in niets meer dan een t-shirt met regenboogkleuren door het centrum van Tirana. Wonderwel vielen er geen gewonden, de politie was goed voorbereid op de actie en voert een onderzoek tegen een aantal relschoppers. Xheni Karaj, voorzitter van een brede alliantie tegen discriminatie en homofobie was blij met de happening. ‘Het is belangrijk dat de holebigemeenschap de muur van angst en stilte doorbreekt.’

Ondertussen kreeg diezelfde Artan Lame samen met een ander Albanees politicus Ekrem Spahia twee weken de tijd van de Albanese anti-discriminatie comissaris om zijn excuses aan te bieden aan de holebi’s wegens homofobe uitspraken in de media. De beslissing kwam er nadat op 2 mei een amendement op de anti-discriminatie wetgeving werd goedgekeurd. Het amendement voegt verzwarende omstandigheden toe voor misdaden omwille van seksuele orientatie en maakt hate-speech bij gebruik van informatie-technologie nu ook strafbaar, een revolutie in de Albanese wetgeving.

Een stap vooruit, twee stappen achteruit?

Onder invloed van de Europese Unie zijn hier en daar tekenen van beterschap zichtbaar maar wat de toekomst brengt blijft een open vraag.

Onderzoek toont duidelijk aan dat homofobie gevoed wordt door traditionalisme, nationalisme en religieus fundamentalisme. De regio mist nu eenmaal een lange emancipatorische geschiedenis zoals we die kennen in West-Europa. Maar laten we toch niet te zelfgenoegzaam worden en vergeten dat het West-Europa is geweest die er het nationalisme heeft geïntroduceerd. Europa geeft en neemt. De huidige grensstaten van de Europese Unie zijn ook niet bepaald een lichtbaken aan de oevers van een woelige zee.

In tegenstelling met Albanië schrapte de premier van Hongarije, Viktor Orban, in de grondwet de bepaling dat seksuele geaardheid een verboden vorm van discriminatie is en onderstreept dat het huwelijk een unie is tussen man en vrouw. Ten zuiden van die vermaledijde westelijke Balkan geeft de financiële crisis in Griekenland een platform aan extremisten zoals de neo-nazistische partij Gouden Dageraad.

Gay Pride: in het hart van Europa een feest, in het zuiden van Europa een niet aflatende strijd.