De nanokloof

 Vandaag zijn al honderden producten met ongecontroleerde nanodeeltjes gecommercialiseerd. Ondanks de vele veiligheidswaarschuwingen voor milieu- en gezondheidsrisico’s, heeft nog geen enkele nationale overheid een regelgevend kader rond nano opgezet. In het dossier Downsizing Development wijzen de VN erop dat dat gebrek aan overzicht en regelgeving rond deze relatief nieuwe en zeer snel groeiende technologie leidt tot monopolievorming, met vooral gevolgen voor het Zuiden.
De mogelijkheden van nanotechnologie –gericht op deeltjes met een schaalgrootte die net boven atomen en moleculen ligt– zijn legio, zeggen voorstanders. ‘In plaats een boom te planten en hem te verzagen om een tafel te maken, zullen we binnenkort in staat zijn om direct de tafel te planten’, oreerde wetenschapper Rodney Brooks. Veel belangrijker nog: nanotechnologie biedt enorme kansen voor de Milllenniumdoelen. Volgens enthousiaste wetenschappers is immers veel mogelijk op het vlak van geneeskunde, gezondheid, waterzuivering en goedkope energie. ‘Helaas alleen in een ideale en rechtvaardige wereld’, stellen actiegroepen. ‘De realiteit is anders.’ Nieuwe nano-samengestelde materialen zouden thee, koffie, cacao, fruit en grondstoffen als koper, rubber, platinum in belang doen afnemen. En dat zou een bedreiging betekenen voor de economieën van grondstofleveranciers in het Zuiden. 
Overheden in de Europese Unie, Azië en de Verenigde Staten investeren nu al enorme bedragen in nano-onderzoekprogramma’s. En die richten hun pijlen niet per se op het terrein van sociale en humane wetenschappen. Zo ontving het Amerikaanse Defensiedepartement in 2006 van alle overheidsdepartementen de grootste nanogerelateerde onderzoeksbijdrage. 
Ook het Zuiden investeert in onderzoek –althans transitielanden als Brazilië, China, India en Turkije. Behalve Zuid-Afrika blijven de Afrikaanse landen achter. Botswana is het enige Afrikaanse land waar –bij gebrek aan overheidssteun– privé-onderzoek in de branche is opgestart.
De macht van de nanotechnologie is nu al, met voorsprong, geconcentreerd in de handen van enkele grote spelers. Die spelen het spel snel en hard: via patenten en intellectuele eigendomsrechten. In 2003 werden in Amerika 8630 nano-gerelateerde patenten uitgereikt, een stijging van vijftig procent tegenover 2000. Ter vergelijking: voor het brede technologieveld stegen de patentaanvragen slechts met vier procent. Voor onderzoekers in het Zuiden betekent die patenthandel nu al een drempel om bij te blijven. Zij kijken aan tegen gelimiteerde toegang omdat ze eerst de westerse patenttolhuizen voorbij moeten. (td)