De onmogelijke identiteit

De kemalisten kozen niet voor de bestaande tradities van de islam of voor de ottomaanse multiculturaliteit, maar voor een verbeelde erfenis uit Centraal-Azië en uit antieke beschavingen zoals de Hettieten en de Sumeriërs. Het kemalisme kijkt naar dat imaginaire verleden door een bril van moderniteit. Dat leidt tot constructies als ‘Turken zijn ijverig’.

De Turkse staat belijdt een seculiere ideologie, maar discrimineert in feite niet-moslims én mensen of groepen die zich uitdrukkelijk als niet-Turks opstellen. In zijn dagdagelijkse functioneren valt het kemalisme in zijn discriminatie van de “andere” dus samen met de islam zoals die door een meerderheid beleefd wordt. De soenitische interpretatie van de islam gaat overigens uit van een historisch duidelijk omschreven gemeenschap, waardoor het makkelijker zou zijn om de Turkse identiteit te omschrijven indien de islamitische component de gezamenlijke noemer was. Dat kan echter niet, aangezien de islam formeel buiten de openbare sfeer moet blijven. De schizofrenie is duidelijk: de islam wordt algemeen ervaren als een kernelement van de Turkse natie, maar diezelfde islam wordt buiten elk functioneren van de instellingen van de Turkse natie gehouden. Niet dat het tegenovergestelde soelaas zou brengen, want dan zouden de religieuze minderheden zich buiten de Turkse identiteit gesloten voelen.

Een gelijkaardige dubbelzinnigheid bestaat tegenover de etnische kwesties. Vanwege het belang dat het kemalisme hecht aan de Turkse identiteit sluit het de erkenning van een Koerdische identiteit binnen de Turkse staat uit. Het uitgangspunt is steeds dat de etnische achtergrond van iemand niet belangrijk is, terwijl de keuze om Turk te zijn juist cruciaal is. De Turkse identiteit van het kemalisme is geen etnische categorie. Het is integendeel een poging om een moderne natie op te bouwen door de etnische identiteiten te overstijgen.

Er bestaan evenveel beschrijvingen van de Turkse identiteit als er Turkse burgers zijn. Recent zijn er vanwege de overheid wel pogingen ondernomen tot stroomlijning, door een nieuwe invulling op te leggen waarin etnisch-Turkse elementen verbonden werden met de soenitische islam. Deze vage omschrijving werd vooral afgelijnd tegen een veronderstelde Koerdische identiteit. Of deze poging enige impact heeft gehad, is onduidelijk.

De Turkse tragedie is dat de natie één enkele identiteit schijnt te verlangen van haar burgers. Die burgers moeten echter blijven weigeren om zich te laten identificeren met één element uit hun complexe identiteit, of het nu een etnisch of een religieus element is. De enige waardevolle invulling van de Turkse identiteit moet gebaseerd worden op een geografische omschrijving en op een actieve civiele samenleving. Een Turkse identiteit is eerder een kwestie van politieke keuze dan van etnische bewustwording.

Dr. Leyla Neyzi is als antropologe verbonden aan de Faculteit van Sociale Wetenschappen, Sabanci Universiteit in Istanbul