De ontvoogding van Latijns-Amerika

Meer dan vijfhonderd jaar geleden werd Latijns-Amerika onder de voet gelopen door Spaanse en Portugese conquistadores, op de hielen gezeten werden door Hollanders, Britten en Fransen. Samen met de slavenhandel die in de zestiende eeuw op gang kwam zorgde al die bevolkingsgroepen voor een intens proces van vermenging of mestizaje. De sterke impact van die kolonisatie maakte dat we enerzijds naar Latijns-Amerika zijn blijven kijken als een continent dat erg dicht bij Europa aanleunt, doordrongen van een sterke culturele verwantschap. En niet alleen dat. We zijn ook  naar Latijns-Amerika blijven bekijken vanuit Europese ogen, met een Eurocentrische interpretatie en eigen clichés.
De tentoonstelling “Open Kaart” doorbreekt dit clichébeeld en toont een Latijns-Amerika, gezien vanuit de ogen van hedendaagse Peruaanse, Argentijnse, Venezolaanse of Braziliaanse fotografen. Bovendien zijn de foto’s nooit zomaar foto’s, maar een voor een bevatten ze een interpretatie van de realiteit, een metafoor of een installatie waar een hele geschiedenis in vervat ligt. Het resultaat is verrassend, indringend en fascinerend.  
Individuele en collectieve identiteit
De tentoonstelling bevat drie verhaallijnen of thema’s: Rituelen van de identiteit; Scenario’s en Alternatieve geschiedenissen. In Rituelen van de identiteit vind je foto’s die door het hanteren van nieuwe technieken zoals transpositie of montages, wel schilderijen lijken. Vaak wordt het lichaam hierbij drager van cultuur, zoals het gekende beeld van de getaoeëerde mara’s, maar een aantal foto’s tonen ook maskers of “metamorfoses” die het ontluiken van nieuwe identiteiten tonen.
In Scenarios krijg je beelden uit de sloppenwijken- zoals de constellatie van een kubieke meter kubussen, beplakt met foto’s van sloppenwijken uit diverse grootsteden van Latijns-Amerika- naast modernistische maar gefotoshopte gebouwen uit Caracas of Buenos Aires en portretten van interieurs, gekopieerd uit bekende telenovela’s. Of een serie foto’s ook van lege gangen in New York. Genomen door iemand die migreerde naar de VS, en ooit iemand ontmoette om op zijn vragen te antwoorden. Deel drie,  Alternatieve geschiedenissen, toont heel eigen interpretaties van zowel de linkse als de rechtse politieke ideologieën die de Latijns-Amerikaanse landen in de greep hadden, naast persoonlijke geschiedenissen van mensen: indianen in hun strijd om de grond; of kinderen die geboren werden zonder toekomst. 
Voorbij het kruis en het zwaard
Als rode draad door heen al die thema’s komt een heel sterk postmodernistisch wereldbeeld naar voor, van een continent dat zich volop ontvoogt, vooral dan van “het kruis en het zwaard”, de twee componenten die de kolonisatie kenmerkten. Zowel met de kerk als met het politieke gezag en de revolutie wordt in tal van foto’s de draak gestoken. De portretten tonen kunstenaars, een samenleving, een cultuur die toe is aan een nieuwe identiteit, die oude begrippen en concepten afbreekt en puzzelt met nieuwe experimenten. Een proces van aftasten van nieuwe werkelijkheden, openbreken en verleggen van grenzen. Het is bijzonder treffend hoe deze tentoonstelling erin geslaagd is visueel  het proces te tonen dat er ook sociaal en politiek aan de gang is in tal van landen als Venezuela, Bolivia, Brazilië, Ecuador of de Centraal-Amerikaanse landen.
Verstedelijking
Het opzoeken van de fotografen, het selecteren van de werken en het opzetten van de tentoonstelling is het werk van Alejandro Castellote, verbonden aan het Instituto Cervantes in Madrid. Castellote werkte drie jaar aan deze tentoonstelling, maar eigenlijk is het de vrucht van zo’n twintig jaar bezig zijn met Latijns-Amerika. ‘Vooral twee Mexicaanse films hebben me bij het maken van deze tentoonstelling geïnspireerd,’ zegt Castellote in een interview dat MO* had bij de opening. ‘Dat is aan het ene uiterste Como agua para chocolate, een film die het plattelandsleven in Latijns-Amerika toont, met een sterk koloniaal karakter. En aan het andere uiterste Amores Perros, het stedelijke Latijns-Amerika waar het dagelijkse geweld overal aanwezig is. De gangbare taal in de Latijns-Amerikaanse grootsteden is die van de videoclips en de reclamewereld.’ Het Latijns-Amerika, doordrongen van magisch realisme (Garcia Marquez) en utopische dromen (de talloze revoluties) heeft in de 21ste eeuw een metamorfose ondergaan. Castellote: ‘De dromen zijn er nog, maar ze zijn realistischer geworden. Zoals een Lula in Brazilië, die toont dat economische groei gecombineerd kan worden met meer sociale gelijkheid.’
De “Open Kaart” is voor miljoenen latinos een harde realiteit. Castellote: ‘Twee miljoen Salvadorenen wonen in de VS, een half miljoen Ecuadoranen verblijven in Spanje. Op zich is het een positieve zaak dat die mensen zicht krijgen op een toekomst en een waardig bestaan. Maar de prijs die ze ervoor betalen, door afgesneden te worden van hun familie en vrienden, van hun culturele wortels, is groot. Wij reizen vrij de wereld rond, zij nog altijd niet.’
Info en tickets: www.bozar.be
Nog tot 21 september 2008