De paria’s van de haven

In september 2011 besliste het Oostendse stadsbestuur transmigranten –die verder willen trekken naar Engeland– intensiever te gaan controleren en arresteren. Daarop volgden klachten dat sommige politieagenten bij de arrestaties hun boekje te buiten gingen. De Liga voor Mensenrechten –die de situatie ter plekke uitzocht en verder onderzoek vraagt– mist niet alleen een efficiënt en humaan beleid maar vindt ook dat de lokale overheid transitmigranten criminaliseert. ‘Er wordt een absolute link gelegd tussen transitmigranten en de stijgende criminaliteit in de kuststad’, zegt Liga-medewerkster Caroline De Geest. ‘Tijdens ons gesprek met de Oostendse politiekorpschef vertelde die dat dankzij de acties meteen ook het aantal autodiefstallen is gedaald, ook al is er geen directe link.’

België voert, in navolging van Europa, de strijd tegen illegale migratie op. Dat vertaalt zich niet alleen in strengere wetten, maar soms ook in ongenuanceerde uitspraken. Bij de opening van het gerechtelijk jaar 2011-2012 sprak de Antwerpse procureur-generaal Yves Liégeois zich nog onomfloerst uit over migratie. ‘België is voor buitenlanders het land van melk en honing, geen mythe maar een gevaarlijke realiteit. Duizend-en-een achterpoorten in de wet maken het mogelijk de staat leeg te zuigen ten nadele van elke burger.’

‘Juist dat soort uitspraken over “ongewenste migratie” beïnvloedt bij de publieke opinie de beeldvorming over migratie negatief’, zegt Tine Debosscher van het Kruispunt Migratie-Integratie. Het verschil tussen perceptie en realiteit inzake migratie is heel groot bij de publieke opinie, en dat is het gevolg van het heersende politieke discours. Dat stelt de Internationale Migrantenorganisatie (IOM) in een recent rapport. ‘Migratie is vaak een dankbaar catch all-onderwerp dat publieke angsten en onzekerheden over werkloosheid, huisvesting en sociale cohesie handig maskeert’, aldus William Lacy Swing, directeur-generaal van de IOM, geciteerd in de New York Times.

Verstekeling aka terrorist

Vooral mensen zonder papieren zijn de kop van Jut. ‘Kijk naar hoe de Belgische overheid omgaat met bootverstekelingen’, zegt Jan De Lien, advocaat bij Progress Lawyers Network. ‘Voor de rederijen, kapiteins, haven- en containerbedrijven zijn verstekelingen een grote last. Men doet er alles aan om hen te criminaliseren.’

De meeste landen kennen forse boetes toe aan schepen die verstekelingen aan boord hebben. Volgens het internationaal maritiem recht is de rederij verantwoordelijk voor de verstekeling en dient ze die persoon terug te brengen naar de vertrekhaven –vaak een omslachtige procedure– of de repatriëringkosten te betalen. Verstekelingen leiden tot grote vertragingen, en dat staat gelijk aan een zware economische kost. Anno 2012, met steeds kortere aanlegtijden door de concurrentiedruk en verscherpte veiligheidsmaatregelen na 9/11, is dat een streep door de rekening van rederijen. In 2010 onderschepte de scheepvaartpolitie 1698 sans-papiers in de Belgische havens. Daarvan geraakt een fractie aan boord van een schip. Volgens de Antwerpse scheepvaartpolitie werden vorig jaar 22 inkomende en 55 uitgaande personen aan boord van een schip in de Antwerpse haven aangetroffen.

Op 15 december organiseerde het Antwerps Kenniscentrum voor Transport- en Maritiem Recht (Actramar) in de Hogere Zeevaartschool een studiedag ‘om het fenomeen van verstekelingen beter te kunnen aanpakken en bestrijden’. In een interview met de Antwerpse regionale omroep ATV omschrijft Bernard Moyson, afgevaardigd bestuurder van het bedrijf Atlantic Container Line, de situatie letterlijk als volgt: ‘De evolutie die we nu zien, is dat het niet meer gaat om de arme stakker die een beter leven wil, maar om misdadigers en potentiële terroristen.’ Dat is een zware beschuldiging die op dezelfde studiedag eigenlijk weerlegd werd door de Antwerpse procureur Herman Dams.’Tot vandaag is er nog geen verband gelegd kunnen worden tussen de aangetroffen would be verstekelingen en terrorisme’, aldus Dams.

‘Procureur Dams ging wel erg ver toen hij hardop fantaseerde dat het ook mogelijk is om would be verstekelingen te verleiden met rugzakken vol eten die ze dan zouden stelen’

Op de studiedag verkende Dams voorts alle mogelijkheden om mensen strafrechtelijk te vervolgen, zegt De Lien. ‘Er is geen juridisch instrument om mensen aan te houden, noch via de maritieme wet, het vreemdelingenrecht, of het strafwetboek. Wanneer mensen over een draad kruipen, is dat “inklimming”, enkel een verzwarende omstandigheid van diefstal, en dat volstaat niet.’ Volgens De Lien zitten de betrokken actoren met de handen in het haar. ‘Procureur Dams ging wel erg ver toen hij hardop fantaseerde dat het ook mogelijk is om would be verstekelingen te verleiden met rugzakken vol eten die ze dan zouden stelen zodat ze wel aangehouden kunnen worden omwille van diefstal.’

‘De procureur legde uit dat would be verstekelingen dus geen diefstal plegen maar gewoon aan boord van een schip willen geraken’, stelt Dams’ woordvoerster Dominique Reyniers in een reactie aan MO*. ‘Hij maakte vervolgens de terloopse opmerking dat het klaarleggen van een rugzak met eten aan de andere kant van de draad uiteraard geen optie is, hetgeen hij schertsend bedoelde.’

Jongere aan boord

Kapiteins mogen verstekelingen niet zomaar van hun schip zetten maar moeten de scheepvaartpolitie verwittigen, bij voorkeur voor het schip de haven binnenvaart. Als een verstekeling verklaart minderjarig te zijn, dan verwittigt de scheepvaartpolitie de dienst Voogdij van de federale overheidsdienst Justitie. Die stelt dan een voogd aan die het schip en de jongere in kwestie kan bezoeken. Dat was wat de voormalige staatssecretaris van Migratie- en Asielbeleid, Melchior Wathelet, vorig jaar in de Kamer antwoordde op een parlementaire vraag in de Kamer.

‘Alleen gebeurt dat nog amper’, zegt voogd Laurence Bruyneel. ‘Zowel de scheepvaartpolitie als de scheepsverantwoordelijken gaan er te snel vanuit dat verstekelingen foute informatie over hun leeftijd geven. Op basis van subjectieve inschattingen en vooronderstellingen oordelen ze zelf over de leeftijd, terwijl dit eigenlijk een test moet zijn die door professionelen in een ziekenhuis wordt uitgevoerd. Dat is dus strijdig met de belangen van minderjarigen.’

‘Het is hoe dan ook fout om jongeren in afwachting van een leeftijdscontrole aan boord van een schip te houden’, zegt Jan De Lien. ‘Een schip is geen aangepaste omgeving voor een kind. Punt.’

Indien verstekelingen niet van boord mogen en evenmin geïnformeerd worden over hun rechten, wordt de kans om asiel aan te vragen wel bijzonder klein, vinden hulpverleners.

Geen papieren = strafbaar?

Op 13 december keurde de Nederlandse Eerste Kamer een wetsvoorstel goed dat illegaal verblijf in Nederland strafbaar stelt. Sans-papiers riskeren bij onze noorderburen een geldboete tot 3800 euro en zelfs een gevangenisstraf van zes maanden. Ook in België is onwettig verblijf strafbaar, volgens een wet uit 1980. Maar die wet wordt haast nooit toegepast. ‘Veroordelingen voor illegaal verblijf worden zelden uitgesproken, tenzij in combinatie met andere tenlasteleggingen’, zegt Eric Somers, jurist bij het Kruispunt Migratie-Integratie. ‘Wanneer mensen zonder verblijfsvergunning worden opgepakt, krijgen ze in de meeste gevallen het bevel om het land te verlaten. Ze werden en worden in de praktijk niet opgesloten, tenzij het om duidelijk repatrieerbare nationaliteiten gaat.’

Vanuit juridisch oogpunt vindt Somers niet dat België mensen zonder papieren criminaliseert. Wel ziet hij een tendens om die groep uit te sluiten van een aantal rechten, zoals hen uitsluiten uit de lessen Nederlands voor anderstaligen of –wat men aanvankelijk in Antwerpen wou doorvoeren– het verbod om nog bibliotheekboeken te ontlenen. ‘Die uitsluiting is soms op of over de rand van discriminatie, en duwt mensen nog meer in de marge van de samenleving. “Ze mogen hier toch niet zijn” is geen argument en heeft niets te maken met de strijd tegen illegale immigratie.’