De Poolse migratie smaakt zuurzoet

Zestigduizend. Zoveel Polen werken er illegaal in ons land volgens ULB-onderzoekster Elzbieta Kuzma. Als de Polen hier met zoveel zijn, is dat omdat ze hier veel meer kunnen verdienen dan in hun vaderland. Maar het toont ook dat officieel België hen hier tolereert, zo gelooft Kuzma, en met haar de meeste Polen die ze heeft ondervraagd.
‘De Belgen weten heel goed waar we wonen, werken, winkelen of naar de mis gaan. Indien ze willen, kunnen ze ons vangen op een enkele dag, maar ze hebben ons nodig. Daarom laten ze ons met rust’, noteerde ze uit de mond van een gastarbeider. Kuzma, zelf van Poolse origine, sprak met tientallen landgenoten over hun ietwat verborgen leven in België. Ze borstelt het beeld van een gemeenschap die in twee werelden leeft. Met alle verscheurdheid en ambiguïteit vandien.
‘We komen niet naar hier uit liefde voor dit land. We komen om te werken en onze families te voeden. Ik hou niet van België of van Brussel… In Polen woon ik bij een meer. Je stapt ‘s morgens buiten en je ruikt de zuivere lucht, de natuur, je hoort de vogels zingen… Hier stinkt het overal, in de metro en op de straat met al die auto’s,’ vertelde een van de Polen.

Transnationaal netwerk

Vrouwen die jarenlang in Belgische gezinnen het huishoudelijk werk doen, ver van man en kinderen. Werkers die meermaals per jaar over en weer reizen om zo het contact met hun gezin te onderhouden. Echtscheidingen als gevolg van het lange wegzijn… De Poolse migratie doet pijn. Maar niet alleen pijn. Sommige jongeren vinden de grote stad Brussel een verademing tegenover het saaie Poolse platteland. De migratie gebeurt bovendien in een bijzonder hechte gemeenschap die voor warmte en veiligheid zorgt.
‘Het is een transnationale gemeenschap met familie en kerk in het centrum van de netwerken’, zegt Elzbieta Kuzma. In de loop der jaren zijn er in België Poolse bedrijfjes ontstaan die het leven hier aangenamer maken. Ze verkopen Poolse video’s of Pools voedsel, of verzorgen het transport van en naar Polen -aan de Brusselse Hallepoort in de buurt van de Poolse katholieke missie staan altijd bestelwagens te wachten op passagiers. Ze zetten de Polen af voor hun woning zodat ze ook veel bagage kunnen meenemen.
Enkele maanden geleden werd de Polish Business Club opgericht. De club telt momenteel zo’n zestig leden, vooral ondernemers maar ook beoefenaars van vrije beroepen zoals dokters en advocaten, van Poolse origine. De club wil een ontmoetingsplaats zijn voor het groeiende aantal Poolse zelfstandigen in ons land.
Spreekbuis Pjotr Petelski: ‘We willen informatie en ervaringen uitwisselen en elkaar helpen. Als nieuweling is het bijvoorbeeld niet zo makkelijk om je weg te vinden in de Belgische paperassenwinkel: BTW, verzekeringen, belastingen… Ja, dat is lastiger dan in het zwart werken, maar daar staat tegenover dat rust geen prijs heeft. We werken liever enkele uren langer om in orde te zijn met alles.’ Petelski zegt dat momenteel veel Polen het statuut van zelfstandige aanvragen. Petelski schat dat nu al meerdere duizenden zelfstandige Polen in ons land actief zijn.

Nomaden uit de Poolse woestijn

De Polish Business Club is niet tekenend voor de Poolse migratie, die op de eerste plaats de armoede moet lenigen. De meeste Poolse migranten in België komen immers uit “Polen B”, het noordoosten van Polen, Podlasië genaamd. Deze wat achtergebleven regio heeft mooie landschappen maar biedt bijzonder weinig werk. Kuzma: ‘Meer dan 4 miljoen Polen leven van 30 euro per maand. Slechts een op zes werklozen krijgt een werkloosheidsuitkering. Het bestaansminimum is 150 zloty’s of 35 euro voor een gezin van drie personen. Een op tien Polen heeft niet genoeg geld om voldoende brood en melk te kopen.’ Podlasië heeft een traditie van migratie.
In het communistische tijdperk gingen velen als chlopo-robotnik (boeren-arbeiders) tijdens de week in de stad werken om in de weekends terug te keren naar hun boerderijen. Die traditie heeft zich na de val van de Berlijnse Muur en de teloorgang van vele overheidsbanen, verlegd naar West-Europa. In Podlasië gaat het bijna uitsluitend richting België. Dat leidt tot merkwaardige situaties, vertelt een Poolse immigrant. ‘Stel je voor, al mijn vrienden zijn hier, mijn schoolgenoten, mijn buren. Toen ik ontdekte dat iedereen hier was, vroeg ik me af of ik droomde. Bij ons, in Lesko, is bijna het hele platteland geëmigreerd. Vroeger gingen de mensen naar de VS, sinds vijftien jaar komen ze naar Brussel. Ons platteland is een woestijn geworden.’
In Brussel werken de Polen in een heuse “etnische niche”: de vrouwen als huishoudster, de mannen in de renovatie, niet toevallig activiteiten die zich grotendeels binnenshuis afspelen, en dus geschikt zijn voor wie hier niet legaal mag werken. De mannen verdienen gemiddeld 7,5 euro per uur, de vrouwen 7 euro. Toch begint de concurrentie van Russen of Roemenen op die lonen te drukken. De slechtste ervaring hebben Polen met Poolse werkgevers die geregeld de zwakke positie van hun landgenoten uitbuiten. Polen die een maand kunnen werken, halen 1100 tot 1500 euro binnen, aldus Kuzma. Daarvan proberen ze zoveel mogelijk te sparen. De kosten voor voedsel en een bed op een gedeelde kamer liggen tussen 350 en 400 euro per maand.

‘Ik bewonder de Belgen’

De meeste Polen zien hun verblijf hier als tijdelijk. Daarom vroegen ook maar 2167 Polen een regularisatie van hun verblijf aan. Kuzma ziet met het Poolse lidmaatschap van de EU niet meteen veel veranderen. België besliste immers dat werknemers uit nieuwe lidstaten hier nog niet welkom zijn. Kuzma: ‘Het zal eerst nog slechter gaan in Podlasië. Veel boeren zullen werkloos worden nu ze aan de EU-normen moeten beantwoorden. Ook mensen die leefden van handel met Russen en Witrussen krijgen het moeilijker omdat die door de toetreding veel moeilijker over de grens geraken.’
‘Ik vraag nooit aan de mensen of ze hier al dan niet legaal zijn’, zegt priester Tadeusz Czaja van de Poolse katholieke missie in Brussel. De Poolse Kerk bloeit in ons land. De katholieke missie huurt de Brusselse Kapellekerk alle zon-en feestdagen af omdat de kleine kapel in de Jourdanstraat de toeloop niet meer aankon. ‘De buurt klaagde dat op zondag alles vastzat. Begrijpelijk. Onze Paasmis werd bijgewoond door meer dan drieduizend gelovigen, de meerderheid Polen.’
Maar Czaja is niet alleen met de liturgie bezig. ‘Als mensen onze steun vragen, doet hun statuut er niet toe. Wie bestolen is, betaal ik 50 euro om naar Polen terug te reizen. Wie honger heeft, krijgt wat te eten. Als er een Pool in het Sint-Pietershospitaal ligt, speel ik soms voor tolk.’ Tadeusz Czaja vindt de houding van de Belgen tegenover zijn landgenoten opvallend positief: ‘Ik buig mijn hoofd voor de Belgen die kinderen op hun scholen toelaten van Polen die hier illegaal zijn en geen belastingen betalen.’ Medische verzorging is het grootste probleem volgens Czaja. De meeste Polen hebben immers geen ziekteverzekering in België en kunnen enkel in geval van medische urgentie behandeld worden.
Czaja: ‘Dat is dikwijls gebeurd, ook al bleek nadien dat ze niet konden betalen. Ik bewonder de Belgen hiervoor.’ In principe schept de toetreding van Polen tot de EU meer rechten op medische verzorging, beaamt Chris Segaert van het RIZIV. ‘Als ze ginder verzekerd zijn, kunnen medische kosten van hier verhaald worden op de Poolse ziekteverzekering, voor zover de aard van de prestatie noodzakelijk is, rekening houdend met de duur van het verblijf. De behandeling van een hartaanval valt hieronder, een bypassoperatie waarvoor de patiënt speciaal naar hier afzakt niet.’ De Poolse migranten leggen de complexiteit van de Europese integratie bloot.