De Rechtvaardige Rechters

Mindanao, het grootste eiland van de zuidelijke Filippijnen, is buiten de eilandsgrenzen al langer berucht om de onrustige situatie doordat militante moslimgroeperingen, communistische rebellen en veiligheidstroepen van de regering elkaar bevechten en er aanslagen plegen. Midden jaren ’90 kwam daar in Davao nog een nieuw fenomeen bovenop. In de lokale media doken er steeds vaker beschrijvingen op van de zogenaamde ‘Davao Death Squad’.
Tot op vandaag worden er nog elk jaar meer moorden aan het doodseskader van Davao toegeschreven. De Coalition Against Summary Execution (CASE), een groep advocaten uit negen verschillende ngo’s die voor mensenrechten pleit en sinds 2001 gevallen van mensenrechtenschennis in Davao City documenteert, stelt dat 33 procent van de buitengerechtelijke moorden van de afgelopen tien jaar in de laatste twee jaar plaatsvond. Een derde van alle slachtoffers is tussen de 18 en 25 jaar oud, minstens 9 procent zijn kinderen.
Het onderzoek dat mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) in 2008 naar verdachte moorden in Mindanao voerde, toont aan dat er een georganiseerd doodseskader bestaat in Davao City, niettegenstaande de ontkenning hiervan door lokale en nationale overheden. Eveneens stelt het onderzoek medeplichtigheid en soms directe betrokkenheid van regeringsbeambten en leden van de politiediensten vast.
”Zij die geacht worden over het recht te waken zijn net diegene die de rechteloosheid promoten,” zegt Roth, directeur van HRW. Voor deze conclusies baseert hij zich op onderzoek van HRW dat in juli 2008 in Minanao gevoerd werd naar moorden waarover het vermoeden bestond dat er een georganiseerd doodseskader verantwoordelijk zou zijn.
De methodologie van dit onderzoek bestaat uit interviews met familieleden en vrienden van de slachtoffers, ooggetuigen van de moorden en mensen met insider kennis van de structuur en het functioneren van het doodseskader doordat ze familie, vrienden of buren hebben die zelf doodseskader lid zijn dan wel nauwe contacten hebben met leden. Daarnaast zijn mensenrechtenactivisten, rechters en journalisten bevraagd die zich reeds verscheidene jaren in de verdachte moorden specialiseren.

Rebellen en misdadigers

In het rapport ‘You Can Die Any Time: Death Squad Killings in Mindanao’ dat is gebaseerd op getuigenissen van insiders, beschrijft HRW de toedracht.
De meeste leden van het doodseskader zijn voormalige rebellen en misdadigers die hun eigen liquidatie willen voorkomen door zich over te geven en zelf doder te worden. De aanvoerders, in eigen kringen amo (baas) genoemd, zijn gewoonlijk politiemannen of gewezen politiemannen. Ze zorgen voor training, regelen wapens, munitie en motorfietsen en spelen informatie over de targets door.
Philip Alston, rapporteur van de VN Mensenrechtencommissie, onderzocht eerder in 2007 de buitengerechtelijke moorden in Davao. Hiervoor praat hij met president Arroyo, haar uitvoerend secretaris, hun ondergeschikten en hun personeel, kabinetsleden waaronder de secretarisen van Justitie, Defensie en Buitenlandse zaken, de directeur van de presidentiële mensenrechtencommissie, hoofdrechter van het Supreme Court Reynato Puno, sleutelpersonen van de Filippijnse Nationale Politie, verschillende leden van de diplomatengemeenschap, burgemeester Duterte, maatschappelijke organisaties en mensenrechtenorganisaties en rechtstreekse getuigen van 96 buitengerechtelijke moorden.
Alston bericht in zijn rapport over het bestaan van doodslijsten waarop de namen staan van mensen waarop het doodseskader van Davao jacht maakt. Door het toenemend aantal moorden waarin het slachtoffer neergestoken wordt en het in mindere mate gebruik van 45 kaliber pistolen (standaard in gebruik bij de politie en duur voor reguliere straatbendes), is het minder eenvoudig geworden het doodseskader verantwoordelijk te houden. Lokale juristen beroepen zich nu op het al dan niet voorafgaan van de moord door een waarschuwing en vooral ook op de kranten na voltrekking van de afrekening en dan met name of het slachtoffer al dan niet als ‘gekende dief’ o.i.d. beschreven staat.
Onder de slachtoffers van het doodseskader zijn kleine criminelen, bendeleden, drugsdealers, leden van het doodseskader zelf die hun opdracht slecht volbrachten of teveel wisten en straatkinderen die ervan verdacht worden iets gestolen te hebben. Daarnaast is er de tol van identiteitsverwarring en zijn er de omstaanders en familieleden die per ongeluk geraakt worden.
In veel gevallen krijgt het slachtoffer van te voren een waarschuwing en de raad alle criminele activiteiten stop te zetten of de stad te verlaten. Het zijn dikwijls politiemannen, bestuursbeambten, of in het verleden soms zelfs geregeld burgemeester van Davao Duterte in eigen persoon, die deze boodschap brengen.
Politiestations in de buurt worden op de hoogte gebracht, zodat genoeg tijd verloopt tussen een oproep en het effectief uitrukken van de agenten waardoor de daders kunnen ontsnappen. De daders rijden in tweetallen of drietallen op motorfietsen zonder nummerplaat. Ze schieten of steken hun slachtoffers neer, vaak op klaarlichte dag en onder het toezien van getuigen. De politie verzamelt meestal weinig of geen bewijsmateriaal, getuigen worden niet bevraagd en van een onderzoek wordt geen grondig werk gemaakt.
Amnesty International Filippijnen bevestigt dat arrestaties, vervolging en veroordeling van de daders achterwege blijven. Er zijn vertragingen en gebreken in elke stap van het rechtsproces. De meeste moorden komen nooit voor door gebrek aan bewijs en omdat getuigen doodsbang zijn vergelding.

Lauw

De inwoners van Davao reageren lauw en de publieke verontwaardiging en protest die men elders misschien zou verwachten blijven uit. Dit komt omdat velen van mening zijn dat het doel de middelen heiligt en vinden dat een campagne die het signaal geeft dat elke overtreding van de wet afgestraft moet worden gerechtvaardigd is. De traagheid en inefficiëntie van het conventionele gerecht zijn aanleiding tot tolerantie van directe afrekening, want het doodseskader van Davao brengt zonder omwegen orde en discipline.
Daarnaast zijn getuigen bang om zelf het volgende slachtoffer te worden als ze spreken. De Filippijnen is tot op heden een land waar persvrijheid overschaduwd wordt door hoge dodentallen onder openhartige journalisten.
Dan is er nog de propaganda van burgemeester Duterte die er geen geheim van maakt meer dan blij te zijn met het doodseskader en die misleidende cijfers laat publiceren die de indruk geven dat de criminaliteit in Davao onder zijn bewind fenomenaal gekelderd is. Het nalaten van gedegen onderzoek en acties om het buitengerechtelijke moorden te stoppen weerspiegelt de officiële opinie.
Duterte is sinds hij in 1988 voor het eerst burgemeester van Davao werd al vijf keer herkozen. “Als jullie een burgemeester willen die geen criminelen doodt, zoek dan maar een andere”, vertelde hij in het verleden in een interview aan het Filippijnse centrum voor onderzoeksjournalistiek PCIJ. “Ik ben verkozen in 1988, herverkozen in 1992, herverkozen in ’95, herverkozen in 2001. Dat is mijn maatstaf voor de publieke acceptatie”.
In de zakenwereld wordt het doodseskader eveneens geprezen. Voorzitter van de kamer van koophandel Jucatan gaf eerder aan dat het uitschakelen van de criminelen in Davao het zakenklimaat positief beïnvloedt. Acaylar, hoofdfunctionaris binnen het departement toerisme, heeft het over een “zuiveringsproces” als hij naar de praktijken van het doodseskader verwijst. Hoewel op Mindanao grondgebied gelegen, geniet Davao een goede reputatie inzake veiligheid, rust en vrede en dit heeft een gunstig effect op het toerisme.
In de Filippijnen werd de doodstraf officieel afgeschaft in 2006. In de praktijk wordt executie zonder gerechtelijk proces algemeen gedoogd in Davao. Opvallend is dat de laatste jaren ook in andere steden in Mindanao soortgelijke doodseskaders opduiken. Davao en burgemeester Duterte worden door andere steden als een voorbeeld gezien van het zegevieren van het recht. President Arroyo stelde Duterte aan als haar bijzonder nationaal adviseur voor recht en orde. De kiezers prijzen hem voor de transformatie van Davao, ooit de meest tuchteloze stad in de Filippijnen.

Film 

Filippijnse filmregisseur Diokno vond in het Davao doodseskader inspiratie voor zijn film ‘Engkwentro’ die half juli dit jaar in première gaat. Tijdens het draaien van zijn vorige film in 2007 praatte hij met veel mensen in Davao en geleidelijk aan kwam hij steeds meer te weten over het doodseskader. Voor de uiteindelijke opnames verdwijnt hij in de slums van Davao waar hij met bendes rondhangt. Hoewel er verschillende interpretaties van de film mogelijk zijn, is het aanvankelijke doel van Diokno emotie oproepen, discussie veroorzaken en de publieke opinie en laksheid in vraag stellen.
Of de film ook in Davao zal te bekijken zijn is nog niet duidelijk, maar hoe dan ook is het nu reeds speculeren: Zal dit aankaarten van de doodseskaders in de Filippijnen enkel kortstondige sensatie uitlokken of zal er iets wezenlijks veranderen aan het regime van wat voor velen rechtvaardige rechters blijven?