De schaduwzijde van het Kroatische EU-lidmaatschap

Na een burgeroorlog met etnische zuiveringen kwam in 1995 een einde aan het bloedige conflict in Bosnië-Herzegovina (BiH). Onder druk van de internationale gemeenschap werd een staakt-het-vuren afgedwongen en het Dayton Agreement door alle betrokkenen ondertekend. Sinds die dag staat het akkoord bekend als de grondwet.

Belgisch voorbeeld

Dayton leidde ertoe dat Bosnië omgevormd werd tot een complexe constructie –de scheppers ervan haalden voor een groot deel inspiratie bij de Belgische constructie. BiH werd opgesplitst in de Deelrepubliek Servië en de Federatie Bosnië en Herzegovina. Zoals de naam duidelijk maakt, wonen in de deelrepubliek voornamelijk Serviërs, waarvan de geloofsovertuiging grotendeels christelijk-orthodox is. In de Federatie Bosnië en Herzegovina wonen Bosniaks (in het oude Joegoslavië erkend als afzonderlijke etniciteit vanuit hun moslimachtergrond) en Kroaten (katholiek).

Opmerkelijk is dat een deel van de bevolking zichzelf bestempelt als “de anderen”. Die groep is officieel erkend en hangt –ongeacht de etniciteit– geen enkele religie aan. De groep is in de minderheid –volgens sommigen is dat een reden voor het gebrek aan nationale cohesie. Noch de Servische, noch de Kroatische bevolkingsgroep beschouwen BiH als hun land.

Machtscentralisering

Om ondanks deze interne, etnische spanningen toch de machtstabiliteit te garanderen, werd na de oorlog het Kantoor van de Hoge Vertegenwoordiger (OHR, de vertegenwoordiging van de internationale gemeenschap) opgericht. De bedoeling van dit orgaan was om de machtscentralisering vanuit (Bosniak) Sarajevo te bevorderen. Het functioneerde als een soort politieke suprastructuur, geleid door buitenlanders die er absolute macht hadden, en ook uitoefenden.

Opmerkelijk was dat in juni 2011 de macht van dit orgaan sterk werd teruggeschroefd. Een deel van deze wijziging in het internationaal beleid is verweven met de houding van Deelrepubliek Servië, die onlangs nog een referendum wilde organiseren om verschillende delen van de grondwet naast zich neer te leggen. Een verdere uitgroei van de afnemende macht van OHR is het streven naar grotere autonomie in Herzegovina.

Maar liefde wordt niet altijd beantwoord. Toen Servië zich in 2010 expliciet verzette tegen de erkenning van Kosovo, haastte de president zich in dezelfde speech om BiH als één land te erkennen. Ook Kroatië hield zich, tijdens de EU-onderhandelingen, gedeisd in de politieke strijd van Herzegovina.

Één van de heikele punten van het Dayton Agreement is dat inwoners van Herzegovina hun Kroatisch identiteitsbewijs konden aanvragen, wat het overgrote deel van hen ook deed. Tot op de dag van vandaag kunnen zij ook stemmen tijdens de Kroatische verkiezingen. Kroatische partijen komen ook op in BiH –politieke partijen die over landsgrenzen heen reiken dus.

Geen regering

Één van de oorspronkelijke voorwaarden voor de Kroatische toetreding tot de EU was het opgeven van deze (ultra)rechtse Bosnisch-Kroatische bevolking. Die vereiste is echter ergens tussen de plooien gevallen. De achterliggende gedachte is wellicht het bevorderen van grotere zelfverantwoordelijkheid voor BiH. Anderzijds heeft het vieren van deze internationale politieke teugels zeker geleid tot een versterkt gevoel van etnische eigenwaarde, culminerend in het feit dat vandaag, dertien maanden na verkiezing er geen regering is gevormd.

Het zou niet de eerste keer zijn dat aan tafel grenzen netjes worden uitgetekend, terwijl de geweerschoten in de dorpen weergalmen.

De coalitie die de, op papier, multi-etnische centrumlinkse Bosnische partij is aangegaan met een kleine Bosnisch-Kroatische partij, stoot op ontzettend veel weerstand. De overgrote meerderheid van de Bosnische Kroaten heeft namelijk rechts tot ultrarechts gestemd. Dat OHR veel van de macht uit handen geeft, is natuurlijk koren op de molen van de meeste Bosnische Kroaten, met een eigen politiek programma.

Dubbel signaal

Hoewel Europa zich positief heeft uitgesproken voor de toetreding van Kroatie én er door de machtsontmanteling van OHR een “zacht” beleid wordt gevoerd in Bosnië-Herzegovina, leidt dit in werkelijkheid tot een dubbel signaal. Doordat de Bosnische Kroaten namelijk ook Kroatisch staatsburger zijn, behoren ook zij nu ook tot de EU, en zullen zij dus kunnen studeren en werken in de EU, wat verder hun Kroatische nationalistische emoties doet oplaaien.

Het grootste probleem hierbij zijn de steden in Herzegovina waar (nog) veel Bosniaks, en “anderen” leven – een tekenend voorbeeld is Mostar, een stad die letterlijk in twee is gedeeld. De twee delen van de stad hebben verschillende telefoniebedrijven en zelfs watermaatschappijen. De werkloosheid is ook veel hoger aan de Bosniak kant, gezien de grootste werkgevers filialen zijn van Kroatische bedrijven. De grootste werkgever in Mostar, een aluminiumfabriek, hanteert bijvoorbeeld een zeer Kroatisch-nationalistische aanwervingspolitiek.

Toekomst niet rooskleurig

Doordat Europa binnenkort Kroatië verwelkomt, steunt het onrechtstreeks de rechts tot ultrarechts georiënteerde Bosnische Kroaten in hun streven naar autonomie. Wellicht moet de gekozen optiek begrepen worden als een doorstuwen van grotere autonomie binnen een confederaal model als BiH, waarbij Kroatië (dat momenteel centrum links kiest) z’n soevereiniteit als staat dient te benadrukken ten aanzien van z’n Bosnisch-Kroatische achterban, die geenszins centrumlinks stemt. Alleen is het een gevaarlijk spel, gezien ook de (ultra)conservatieve stroom nog steeds zeer levendig is onder (Bosnische) Kroaten. Weinig Bosniaks en “anderen” zien de toekomst door de recente verwikkelingen dan ook rooskleurig in.

Het zou niet de eerste keer zijn dat aan tafel grenzen netjes worden uitgetekend, terwijl de geweerschoten in de dorpen weergalmen. Want waar twintig jaar geleden bij de aanloop naar de burgeroorlog het schoentje knelde, was net de mate van politieke machtsscheiding en etnische verdeling binnen de natiestaat BiH. Alleen is er nu één groot verschil. Europa heeft één van de grote medespelers in z’n schoot opgenomen. Hopelijk niet het (her)begin van een oud en lang verhaal.

Psycholoog-filosoof Kevin D’Heedene is verbonden aan Samo Pravo. De vzw werd in 2010 opgericht en telt naar eigen zeggen een dertigtal leden en vrijwilligers in België en Bosnië-Herzegovina. Doel van de vzw is de dialoog verbeteren rond Bosnië-Herzegovina aan de hand van audiovisuele projecten. De financiering gebeurt tot dusver per project door middel van sympathisanten.