De schatkamer wordt leeggeplunderd

Met zo’n 6500 zijn ze nog, de Kaiapó-indianen in Pará, het hart van het Amazonewoud. Met het bezoek van Sting groeiden ze uit tot het icoon voor de verdediging van het regenwoud. Dat was ook de reden waarom Guido Sterkendries Raoni, één van de voornaamste en militante Kaiapó-chefs, bezocht in zijn zoektocht naar de rijkdom die vandaag bedreigd wordt. De mondiale bekendheid van Raoni en zijn volk van meesterlijke bodypainters heeft de vernieling van het woud helaas niet kunnen afremmen.
In 2005 kreeg de milieubeweging er een symbool bij, de Amerikaanse missionaris Dorothy Stang, die in februari door huurmoordenaars in dienst van grootgrondbezitters werd vermoord. Haar decennialange inzet voor de armen en haar steun aan projecten voor duurzame ontwikkeling doorkruisten hun belangen. Stang was niet de enige die het leven liet voor het behoud van het woud. De strijd om de erkenning van het territorium en het behoud van het woud kostte in 2005 aan 38 indianen het leven, waarvan 28 in Mato Grosso do Sul. Dat is het hoogste aantal in de voorbije tien jaar, een decennium waarin in totaal 241 indianen vermoord werden, meestal zonder de pers te halen. De overheid is verantwoordelijk voor deze onzichtbare doden, zegt de Conselho Indigenista Missionário (CIMI), door haar nalatigheid of onwil om territoria te erkennen en af te bakenen. President Inacio Lula da Silva erkende sinds begin 2003 jaarlijks gemiddeld zes territoria voor inheemse groepen. Onder zijn voorganger F.H. Cardoso lag dat gemiddelde nog op elf.
In de geglobaliseerde economie ontpopt Brazilië zich steeds meer als agro-industriële grootmacht, maar de keerzijde van die explosieve groei in wereldhandel, is een onlesbare honger naar nieuw te ontginnen grond. Die nieuwe gronden worden gevonden in het Amazonewoud en, steeds meer, ook in dat andere gigantische woud, de Pantanal, waarvan ook al 17 procent van de oorspronkelijke begroeiing op het Braziliaanse grondgebied vernield is.
Goudzoekers en illegale houtkappers ruimen in het Amazonegebied baan voor kolonisten en veehouders, terwijl vanuit het zuiden onverbiddelijk de sojateelt oprukt, tot de deelstaten Rondônia, Roraima, Pará en Amazonas.
Vaandeldragers van die sojateelt zijn de multinationals Cargill en Monsanto, maar op eigen bodem is Blairo Maggi, gouverneur van Mato Grosso, onbetwistbaar de grootste. Zijn Amaggi-groep bebouwde in 2003 en 2004 190.000 ha, 61 procent méér dan de jaren ervoor. Dat is alleen mogelijk omdat internationale financiële instellingen hem hiervoor een duwtje in de rug geven. Om die agro-industrie ten volle te laten renderen, worden wegen aangelegd, zoals de Transamazonica in Pará en de BR-163 van Cuiaba-Santarem, waarvoor nog eens ontelbare hectaren woud sneuvelen. En ook voor hydro-elektriciteit spreken de mogelijkheden van de Amazone tot de verbeelding. Geschat wordt dat vandaag 17,3 procent van het oorspronkelijke woud verdwenen is.
Piekjaren van ontbossing waren 1995 met 29.059 vierkante kilometer en 2002, 2003 en 2004, toen respectievelijk 23.266, 24.430 en 27.200 vierkante kilometer voor de bijl gingen. Aan zo’n tempo blijft er tegen 2020 niet veel meer dan 4 procent van het woud over. Nu al kan je de impact van de ontbossing op het klimaat merken aan de oprukkende droogte, die dan weer een ideale omgeving creëert voor bosbranden. Toch is het voortbestaan van het Amazonewoud niet alleen van vitaal belang voor de inheemsen. Het regenwoud is de voorraadkamer van de planeet. Eén vijfde van de zoetwaterreserves van de wereld bevinden zich hier, het woud reguleert de regenval en beïnvloedt het klimaatpatroon. En als biotoop van miljoenen soorten is het een bron talloze medicijnen.
Minister van Milieu, Marina Silva, zelf afkomstig uit de Amazonestaat Acre en één van de meest integere politici van de regering Lula, heeft hemel en aarde bewogen om het tij te keren en die inzet begint zijn vruchten af te werpen. In het kader van de Operatie Curupira, tegen de ontbossing, werden het voorbije half jaar al meer dan 100 verdachten gearresteerd, waaronder enkele milieu-ambtenaren, en werd een netwerk dat licenties vervalste voor exploitatie en vervoer van hout in Mato Grosso opgerold.
De kaalslag opgemeten tussen augustus 2004 en juli 2005 was 30,5 procent minder dan die van de twaalf maanden voordien, hoewel nog altijd een totaal van 18.900 vierkante kilometer gekapt werd. Na aanslepende discussies met milieuorganisaties, inheemse groepen, sociale organisaties én de houtverwerkende nijverheid, diende Marina Silva een jaar geleden een wetsvoorstel in voor een nieuwe boswet. Dat voorstel werd uiteindelijk begin dit jaar door de Kamer goedgekeurd en wacht nu nog op het fiat van de Senaat. De wet moet het mogelijk maken openbare bosgebieden tot veertig jaar in concessie te geven aan ondernemingen, ngo’s en lokale gemeenschappen. De voorwaarde is dat zij het woud duurzaam exploiteren, door vruchten en geneeskrachtige planten optimaal te laten floreren en het voortbestaan van de unieke biotoop te garanderen. De controle wordt eveneens opgedreven. Ook de Kaiapó hebben dat spoor gekozen door kastanje-olie voor cosmetische doeleinden te winnen.
De vraag is of de overheid greep kan krijgen op de immense uitgestrektheid van het woud zodat ze kan toezien op de uitvoering van die nieuwe wet. Zo lang Brazilië geen grondige landhervorming doorvoert, zal de druk op het woud blijven toenemen. Ook op dit domein heeft Lula de verwachtingen niet ingelost.
http://www.cimi.org.br/
http://www.amazonia.org/br

De prachtigefoto’s zijn tebekijken in MO*31, maart 2006.