De Senegalese zomer: hiphop, elektriciteit en de grondwet

‘Het was de eerste keer in de geschiedenis van Senegal dat de overheid een wetsvoorstel heeft ingetrokken onder druk van een volksmanifestatie, zegt Alioune Tine, woordvoerder van de M23. ‘Het was onze eerste overwinning.’ Intussen is de strijd verschoven naar de kandidatuur van Wade voor de presidentsverkiezingen. Ook die is volgens de M23 volstrekt ongrondwettelijk. De grondwet van 2001 laat immers een derde ambtstermijn niet toe en voorziet een mandaat van vijf jaar in plaats van zeven.

‘In 2007 heeft Wade zelf nog gezegd dat hij de grondwet zo had vergrendeld dat er maar twee mandaten mogelijk zouden zijn, en geen president nog twintig jaar aan de macht zou kunnen blijven’, aldus Tine. Nu lijkt Wade hierop terug te komen. Volgens hem was tijdens zijn eerste mandaat van 2000 tot 2007 de oude regeling nog van kracht en kwam de teller sinds zijn herverkiezing in 2007 terug op nul te staan. Dat zou hem recht geven op nog een mandaat. Tine: ‘Gezien de manier waarop Wade de instellingen controleert, zouden we wel eens in een situatie kunnen belanden zoals in Ivoorkust.’ De M23 voert daarom een juridische strijd om Wades kandidatuur aan te vechten. Nationaal via een grote conferentie met grondwetspecialisten, internationaal via de Algemene Vergadering van de VN.

Das fanaanal

‘We respecteren de demarche om zich tot de VN te richten, maar wat ons betreft zijn het enkel de Senegalezen zelf die hun problemen zullen regelen.’ Aan het woord is Fadel Barro, journalist en woordvoerder van de jongerenbeweging y’en a marre (we zijn het beu). Die maakt deel uit van de M23 maar gaat niet blind mee in alle initiatieven van de beweging.

Samen met de hiphoppers van de groep Keur Gui richtte Barro begin 2011 y’en a marre op. ‘Van zaterdag op zondag 16 januari zaten we twintig uur zonder elektriciteit. We waren thee aan het drinken in het donker en hadden het over de toestand in het land. De oproep van de oude imams van Guediawaye (voorstad van Dakar, or) om de elektriciteitsfacturen niet meer te betalen kwam ook ter sprake. We kwamen tot de conclusie dat wij als jongeren onmogelijk lijdzaam konden blijven toezien, zonder zelf iets te ondernemen’, vertelt Barro.

In februari grepen ze het Wereld Sociaal Forum (WSF) in hoofdstad Dakar aan om mensen te mobiliseren. Aan de universiteit Cheick Anta Diop in Dakar wierven ze zo op één dag meer dan 5000 aanhangers. Vincent Foucher, een Frans onderzoeker in Dakar: ‘Het succes van y’en a marre en de M23 ligt in het feit dat ze het sociale en het politieke verbinden aan het leven van alledag.’

Volgens Fadel Barro moeten Senegalese politici zich opnieuw gaan bezighouden met de bezorgdheden van de mensen. Barro: ‘En daarvoor moeten we een kritische massa creëren die de inzet van het politieke spel verstaat en er ten volle aan kan deelnemen.’

Y’en a marre lanceerde in april de campagne Das Fanaanal (‘mijn kieskaart, mijn wapen’) om jongeren massaal aan te zetten zich in te schrijven voor de komende verkiezingen. Dat kon aanvankelijk maar tot 31 juli. Maar onder druk van y’en a marre en het feit dat jongeren de inschrijvingsbureaus bleven overspoelen, werd de deadline uiteindelijk verschoven naar 16 augustus. Barro: ‘Toen we de campagne begonnen, hadden slecht 28.000 jongeren zich ingeschreven. Bij de afsluiting van de inschrijvingsperiode zijn daar nog eens 320.000 jongeren bijgekomen.’ 

Nieuw Type Senegalees (NTS)

Jongeren spelen een cruciale rol in de Senegalese verkiezingen. Sinds de presidentsverkiezingen van 2007 zijn er namelijk één miljoen stemgerechtigde jongeren bijgekomen. De ironie wil dat de stokoude Wade (86 jaar) in 2000 de “president van de jeugd” was. Na twee decennia immobiliteit onder toenmalig socialistisch president Abdou Diouf, beloofde de liberale Wade verandering en werkgelegenheid.

Onderzoeker en ngo-medewerker in Dakar Jérôme Gérard: ‘Bij y’en a marre en M23 zitten dertigers en veertigers die in 2000 nog voor Wade hebben gestemd. Nu, elf jaar later, hebben ze nog steeds geen werk en kunnen ze nog steeds niet trouwen met hun partners omdat ze niet voldoende geld hebben. Er is niets veranderd: enkel als je ergens een goedgeplaatste oom of vader hebt, geraak je aan een baan.’

Amar Thioune wijt de opvallende mobilisatie van burgers in het anders zo stabiele Senegal aan de frustratie en teleurstelling onder de bevolking. Thioune verliet zijn thuisland Senegal tien jaar geleden om in Frankrijk te gaan studeren. Inmiddels is hij er secretaris van de organisatie SOS Racisme en politicus voor de Parti Socialiste (PS). Thioune: ‘Vooral de voedselcrisis brengt de mensen op de been. Een deel van de mensen is erg rijk geworden in de afgelopen jaren en dat zet kwaad bloed bij het volk. Die nieuwe rijken profiteren van goederen die het hele volk ten goede zouden moeten komen.’  Ook de verdeelde oppositie –tijdelijk verenigd in een anti-Wade-campagne– zou geen soelaas brengen. Thioune: ‘Er is geen politiek project. Er wordt niets gedaan met de angst en hoop van de mensen.’

Volgens Barro probeert y’en a marre het publiek ervan te overtuigen dat het probleem in Senegal het probleem van alle Senegalezen is en dat iedereen zijn steentje moet bijdragen. Barro: ‘We moeten nieuwe waarden ontwikkelen, zoals de NTS, de nouveau type de Senegalais. Dat is een burger die zich bewust is van zijn verplichtingen maar die ook eist dat zijn rechten worden gerespecteerd. De NTS arriveert op tijd op zijn afspraak. Hij weigert op een overvolle bus te klimmen of steekpenningen te betalen aan corrupte verkeersagenten. Hij gooit zijn vuilnis in de vuilnisbak in plaats van op de grond. Als hij er geen vindt klopt hij aan bij de bevoegde overheden om er een te eisen.’

Tijdens hun manifestaties en grote sportevenementen organiseert y’en a marre ook collectieve opruimacties. ‘In Senegal wordt alles overgelaten aan god’, zegt Barro. ‘Er is zelfs een wijk die Khar-Yallah heet, “wachten op god”. De NTS breekt met dat soort fatalisme en begrijpt dat hijzelf –meer nog dan de politiek of de overheid– het probleem is van Senegal. De NTS werkt voor zijn land, investeert in zijn land en kan de blanke man recht in de ogen kijken zonder op clandestiene manier naar hem toe te willen gaan.’

Intelligente revolutie

Op toestanden zoals in de Arabische wereld zal het in Senegal allicht niet uitdraaien. ‘Op 23 juni hadden we de keuze om zoals in Tunesië de strijd verder te zetten en onze president te verjagen’, zegt Barro. ‘Maar wij hebben besloten Senegal niet in brand te zetten, en naar huis te keren indien het wetsvoorstel werd ingetrokken. Onze vaders en grootvaders hebben ons een stabiel land geschonken. Het is onze taak om dat door te geven aan onze kinderen. Wij hebben gekozen voor een intelligente revolutie via de stembusgang en de grondwet.’

In de komende weken zullen de presidentskandidaten zich formeel kenbaar maken. Y’en a marre werkt aan een nieuwe campagne om hen aan de tand te voelen. Barro: ‘Als Wade alsnog zou aandringen op dat derde mandaat, dan weet ik niet wat er zal gebeuren. Want dat zullen we zeker niet aanvaarden. Die tijden zijn voorbij.’

Bekijk hier enkele video’s met interviews over de straatprotesten in Senegal.