Lees later

De Sovjeterfenis in beeld: de vijf stannen

Oezbekistan, Tadzjikistan, Kirgizstan, Kazachstan en Turkmenistan werden in 1991 onverwacht en eerder tegen hun zin onafhankelijk. De hele economie was gericht op de behoeften van de macht in Moskou, zoals het een koloniale situatie betaamt. Gie Goris bezocht de Centraal-Aziatische landen meerdere keren sindsdien.

Gie Goris . 22 december 2011

Asjchabad, de hoofdstad van Turkmenistan, heeft alles van een themapark: neon, netheid en nep. Alleen de stilte en de repressie zijn echt. En de harde valuta die opborrelen uit de enorme olie- en gasreserves. De monumenten van de stad werden opgericht door Saparmurat Niyazov –die zichzelf uitriep tot Turkmenbashi of Vader van alle Turkmenen. Gie Goris
Asjchabad, de hoofdstad van Turkmenistan, heeft alles van een themapark: neon, netheid en nep. Alleen de stilte en de repressie zijn echt. En de harde valuta die opborrelen uit de enorme olie- en gasreserves. De monumenten van de stad werden opgericht door Saparmurat Niyazov –die zichzelf uitriep tot Turkmenbashi of Vader van alle Turkmenen. Gie Goris
12 december is Dag van de Neutraliteit in Turkmenistan. In het Olympisch Stadion van Asjchabad weren 30.000 Turkmenen de bijtende koude af met ballonnengezwaai en luid gejoel. Tot de nationale hymne ingezet wordt en iedereen rechtstaat, de rechterhand op het hart, en uit volle borst zingt: ‘Het grote bouwwerk van de Turkmenbashi / Mijn soeverein land, mijn hart en ziel / Krans op mijn hoofd, het beloofde land / Dat jij, Turkmenistan, het eeuwige leven moge hebben.’ Zelfs het kleinste kind kent hier het volkslied van a tot z. Gie Goris
12 december is Dag van de Neutraliteit in Turkmenistan. In het Olympisch Stadion van Asjchabad weren 30.000 Turkmenen de bijtende koude af met ballonnengezwaai en luid gejoel. Tot de nationale hymne ingezet wordt en iedereen rechtstaat, de rechterhand op het hart, en uit volle borst zingt: ‘Het grote bouwwerk van de Turkmenbashi / Mijn soeverein land, mijn hart en ziel / Krans op mijn hoofd, het beloofde land / Dat jij, Turkmenistan, het eeuwige leven moge hebben.’ Zelfs het kleinste kind kent hier het volkslied van a tot z. Gie Goris
Centraal Kirgizstan, op bezoek bij sjamanen, muzikanten en culturele zoekers. Onder een loden hemel boven de toendra klinkt de muziek als dravende paarden en krijgt het epos van de nationale held Manas een dimensie die het in de hoofdstad Bisjkek mist. Gie Goris
Centraal Kirgizstan, op bezoek bij sjamanen, muzikanten en culturele zoekers. Onder een loden hemel boven de toendra klinkt de muziek als dravende paarden en krijgt het epos van de nationale held Manas een dimensie die het in de hoofdstad Bisjkek mist. Gie Goris
Centraal Kirgizstan, op bezoek bij sjamanen, muzikanten en culturele zoekers. Onder een loden hemel boven de toendra klinkt de muziek als dravende paarden en krijgt het epos van de nationale held Manas een dimensie die het in de hoofdstad Bisjkek mist. Gie Goris
Om van de jonge natie Kirgizstan een samenhangend land te maken, deed de overheid een beroep op de eeuwenoude Kyrgiezische mythe van Manas, een combinatie van Tijl Uilenspiegel en Odyseus. Op de foto: het centrale monument voor Manas in Bisjkek. Voormalig president Akaev schreef een boek over de betekenis die Manas heeft voor het hedendaagse Kirgizstan. De president vond zeven principes in de legende: patriottisme, nationale eenheid, humanisme, samenwerking tussen naties, hard werken en studeren, en het versterken van de Kyrgyzische staat. Gie Goris
Centraal in de wijdse Centraal-Aziatische vlakte ligt de vruchtbare Fergana Vallei. De opdeling van Centraal-Azië in “autonome deelrepublieken” onder de Sovjet-Unie van Stalin zorgde ervoor dat Fergana opgesplitst werd onder Oezbekistan, Kirgizstan en Tadzjikistan. De Oezbeekse bevolking van de Fergana Vallei is ook de recruteringsbasis van de meest militante Centraal-Aziatische islamistische bewegingen zoals de Hizb-ut-Tahrir. Gie Goris
Centraal in de wijdse Centraal-Aziatische vlakte ligt de vruchtbare Fergana Vallei. De opdeling van Centraal-Azië in “autonome deelrepublieken” onder de Sovjet-Unie van Stalin zorgde ervoor dat Fergana opgesplitst werd onder Oezbekistan, Kirgizstan en Tadzjikistan. De Oezbeekse bevolking van de Fergana Vallei is ook de recruteringsbasis van de meest militante Centraal-Aziatische islamistische bewegingen zoals de Hizb-ut-Tahrir. Gie Goris
In het noordelijke stadje Karakol woont ook een Oeigoerse minderheid. Het is een culturele minderheid met eigen moskeeën en gemeenschapscentra. Gie Goris
Het Pamir gebergte behoort tot de mooiste hooggebergten van de wereld. Kirgizstan is voor meer dan negentig procent bergachtig. Gie Goris
Het Pamir gebergte behoort tot de mooiste hooggebergten van de wereld. Kirgizstan is voor meer dan negentig procent bergachtig. Gie Goris
De rol die Manas speelt voor de Kirgizische identiteit-onder-constructie, wordt in Tadzjikistan gespeeld door Ismail Somoni, de stichter van de Samanidische dynastie uit de 10de eeuw. De constructie van een nationale mythe verloopt in Centraal-Azië echter niet zonder problemen. De hoofdstad van de Samanidische dynastie was Boechara, een stad die nu in buurland Oezbekistan ligt. Hetzelfde probleem stelt zich in Oezbekistan, waar Samarkand naar voor geschoven wordt als een stad die de nationale geschiedenis belichaamt, terwijl ze in feite een Tadzjiekse historie heeft. Gie Goris
De schok van de onafhankelijkheid werd in Tadzjikistan het sterkst gevoeld in de autonome regio Gorno-Badakhshan die grenst aan Noord-Afghanistan. Omwille van het enorme strategische belang dat eerst Rusland en later de Sovjetunie had bij een veilige en stabiele grens met Afghanistan werd daar 85 procent van alle voedsel en brandstof gesubsidieerd en geïsoleerde regio had meer ziekenhuisbedden per inwoner dan de meeste westerse landen. Tijdens de jaren van burgeroorlog (1994-1999??) moesten heel wat Badakhshanis de valleien en steden waarnaar ze gemigreerd waren, ontvluchten. Naast religieus-ideologische drijfveren, werd de gewapende strijd namelijk heel sterk gedreven door regionale en etnische conflicten. Aqnazar Alovatov balt die ervaringen samen in een traditionele klaagzang over 'de tranen van onze voorouders die het bloed in onze aderen zijn '. Gie Goris
Het Registan plein in Samarkand wordt vaak geciteerd als een van de mooiste plekken ter wereld. De 3 monumentale madrassas herbergen een regime dat de islam vervolgt en alle oppositie muilkorft. Nick Corble

Centraal-Azië was voor de Russische tsaren het gedroomde gebied om aan koloniale expansie te doen, aangezien het geografisch aansloot bij het Russische kerngebied. De annexatie van de onduidelijk begrensde khanaten en emiraten werd verdergezet onder het revolutionaire Sovjetbestuur na 1917. De grenzen van de republieken die na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 ontstonden, werden bepaald onder Stalin. Die gaf de nieuw gedefinieerde gebieden wel de namen van etnische meerderheden zoals Oezbeken, Tadzjieken of Kirgiezen, maar zorgde ervoor dat elke natie voldoende grote etnische minderheden huisvestte, zodat het nationalisme geen bedreiging zou gaan vormen voor de controle vanuit Moskou.

De overgang naar een post-communistische staatsvorm verloopt moeizaam in Centraal-Azië. Overal bleven de machthebbers van voor 1991 aan de macht. In Turkmenistan ontwikkelde het autoritaire staatsgezag zich tot een bizarre vorm van personencultus onder de eerste president, maar ook in Oezbekistan, Tadzjikistan, Kazachstan en Kirgizstan bleef de macht geconcentreerd in de handen van een kleine kring –vaak familie- machthebbers.

In Tadzjikistan werd ni de jaren negentig een bloedige burgeroorlog uitgevochten tussen de post-communistische machthebbers en islamistische oppositiepartijen. In Kirgizstan vond in 2009 een opstand plaats die een pro-westerse presidente aan de macht bracht. In Oezbekistan werd het islamisme de uitvlucht voor president Karimov om elke oppositie meedogenloos te vervolgen. En in Kazachstan werden de enorme olie- en gasinkomsten ingezet om in Astana een nieuwe hoofdstad uit de toendra te stampen en om de bevolking te verleiden de feitelijke eenpartijstaat te laten aanvaarden. Kazachstan slaagde er dan ook in zich internationaal op te werpen als het alternatief machtscentrum voor het gediscrediteerde Oezbekistan. In 2010 was land zelfs voorzitter van de Organisatie voor Vrede en Samenwerking in Europa. Eind 2011 breken echter ook in Kazachstan straatprotesten uit.

De geopolitieke worsteling om invloed in post-1991 Centraal-Azië werd verder aangescherpt na 11 september 2001. De Verenigde Staten slaagden er in eerste instantie in om voor hun oorlog in Afghanistan militaire basissen te verwerven in Oezbekistan, Tadzjikistan en Kirgizstan. Gaandeweg herwon Rusland echter zijn greep op de regio. Op dit moment zijn de Amerikanen alleen nog militair aanwezig in Kirgizstan, en ook daar zou het contract voor de Manas vliegveld niet verlengd worden.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2793 andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO* Ik doe liever een gift

Volgend artikel Ghanese boerinnen verdubbelen rijstoogst

Over de auteur

Gie Goris

Redacteur Azië (en ex-hoofdredacteur MO*)

Gie Goris was van december 1990 tot september 2020 voltijds actief in de mondiale journalistiek, eerst als hoofdredacteur van Wereldwijd (1990-2002), daarna als hoofdredacteur van MO* (2003-juli 20
Actieve thema's
Afghanistan

Filipijnen

India

Iran

Pakistan

Conflict

Mensenrechten

Zuid- en Centraal-Azië

Azië-Pacific

Ongelijkheid

Religie
Alles van Gie Goris