De Spelen en de politiek

Sinds de hardhandige onderdrukking van de opstand in Tibet in maart beheerst de mensenrechtensituatie in China de internationale berichtgeving over de aanloop naar het grootste sportfeest op deze planeet. Met het begin van de eerste kwalificatiewedstrijden zal de aandacht allicht verschuiven naar medaillekansen en records. De Chinese organisatoren hebben er ook alles aan gedaan om regimetegenstanders de mond te snoeren in en rond de stadions. Toch zullen de problemen waarmee het land worstelt langs alle spleten en kieren door de façade puilen die China heeft opgetrokken om zich van zijn beste kant aan de wereld te presenteren.

Opsmukbeurt

China heeft zich de Olympische Spelen wat laten kosten. Het zegt dat het in totaal 22,5 miljard euro in de Olympische Spelen van augustus investeert. Dat is een pak meer dan wat Griekenland in 2004 en Australië in 2000 uitgaven. Er moesten dan ook veel meer verkeerswegen en hotels worden gebouwd of vernieuwd. China schat dat het eind augustus alleen aan directe uitgaven een kleine 11 miljard euro zal kwijt zijn. Daarin zitten de bouwkosten van 12 nieuwe stadions en sporthallen, de verbouwing van 19 andere toernooiplaatsen, de bouw van het atleten- en het mediadorp, de kosten voor communicatie en beveiliging en de operationele kosten. Maar het zijn vooral de indirecte investeringen die met ruim 11,5 miljard euro hoog oplopen voor China. De wegen, luchthavens en de metro in Peking werden verbeterd, net als sommige nutsvoorzieningen. De luchtvervuiling in de stad wordt aangepakt en op grote oppervlaktes werden bomen of ander groen aangeplant.
Langs de grote straten is er druk gerenoveerd en zijn veel nieuwe huizen en winkels gebouwd. Originele hutongs, de traditionele wijken met armoedige huisjes, werden de voorbije jaren nog sneller dan vroeger platgegooid. De façade reikt vaak maar een paar straten diep. Verderop zijn de gebouwen nog even vervallen als voordien, tot je aan de volgende grote straat komt. Daar schermt een grote, mooi beschilderde muur de lelijkheid af van het verkeer. De lelijke volkswijken zijn niet de enige schoonheidsfout die de stad wil wegmoffelen. Ook de prostitutie deelt in de klappen. Russische en Mongoolse ‘masseuses’ zijn massaal het land uitgezet, en bekende afspreekbars waar dames van plezier hun diensten aanboden, moesten de deuren sluiten. Hetzelfde verhaal met de vele stalletjes en winkels waar je enkele weken geleden nog zowat alle films op gekopieerde dvd’s kon kopen. Ook zij hebben politie over de vloer gekregen en zijn gesloten. Volgens Amnesty International zijn ook bedelaars, zwervers en drugsverslaafden in het centrum en de omgeving van de grote stadions oppakt en naar werkkampen overgebracht.

Propaganda werkt

Huizenhoge affiches en gigantische tv-schermen tellen collectief af naar het begin van het grootste sportevenement in de wereld. Veel Chinezen zijn zwaar onder de indruk van de inspanningen van hun regering. Chinezen zijn geen sportfanaten, maar ze geloven wel dat ze een uniek evenement zullen meemaken.  Sinds 2000 hebben daarom al meer dan 3.500 Chinese ouders hun kind Aoyun genoemd, Chinees voor “Olympische Spelen”. Meer dan 4.000 borelingen kregen de naam van een van de vijf Olympische mascottes. En rond 8 augustus, de begindag van de Spelen, komt er waarschijnlijk een babyboom in de Chinese kraamklinieken. Acht is een Chinees geluksgetal.

Gebroken beloften

Voor Amnesty International is het duidelijk: de Chinese regering houdt zich niet aan haar belofte om de mensenrechten beter te gaan respecteren. China blijft veel misdadigers terechtstellen, zet mensen “op administratieve gronden” vast zonder enige vorm van proces en schiet ook nog altijd tekort op het vlak van persvrijheid en de omgang met kritische mensenrechtenactivisten.
De grootste onvervulde belofte blijft volgens een recent rapport van Amnesty de persvrijheid. De Club van Buitenlandse Correspondenten noteerde sinds begin 2007 230 gevallen van censuur, waaronder 40 in verband met de opstand in Tibet in maart en een dozijn over de aardbeving in Sichuan in mei. Op het internet werd informatie over de verspreiding van hepatitis B en aids in China ontoegankelijk gemaakt.

Drugsvrije Spelen

De oorlog tegen drugs staat haaks op het Chinese voornemen om de doodstraf met mate toe te passen. China streeft naar ‘drugsvrije’ Olympische Spelen, en de strijd tegen verdovende middelen leidde tot veel veroordelingen van drugsdealers. Advocaat Zhou Jianzhong uit de stad Chengdu kreeg de afgelopen paar jaar met ongeveer honderd doodstrafzaken te maken. “De meeste cliënten die ik verdedig zijn drugssmokkelaars. Ze handelen in nieuwe, niet-traditionele drugs die in China gemaakt worden en gemakkelijk te verspreiden zijn. Het aantal dealers groeit en het aantal doodvonnissen ook.” In juni executeerde China drie drugsdealers. Enkele tientallen dealers werden veroordeeld tot levenslang of de doodstraf. De vonnissen gingen vooraf aan de Internationale Dag tegen Drugs van de Verenigde Naties op 26 juni. De regering kondigde toen ook een nieuwe ronde in de “volksoorlog tegen drugs” aan in de aanloop naar de Olympische Spelen.

Protestvrije stadions

De organisatoren proberen protestacties in de stadions onmogelijk te maken. Vlaggen van landen die niet deelnemen, mogen niet binnen, en ook geen spandoeken of pamfletten met religieuze of politieke boodschappen. Ook buiten de stadions worden “gezagsondermijnende activiteiten” niet op prijs gesteld. Buitenlanders moeten uitkijken dat ze “de nationale veiligheid niet in het gedrang brengen en de sociale orde niet verstoren”, staat er de gedragsregels die op de officiële website verschenen. China probeert overigens potentiële terroristen of geweldplegers maar ook mensen die subversieve activiteiten in zin kunnen hebben, meteen al aan de grens tegen te houden. Ook voor mensen met “mentale problemen” of seksueel overdraagbare aandoeningen blijven de grenzen dicht.
Een groepje Deense mensenrechtenactivisten denkt wel een antwoord te hebben gevonden op de strenge censuur. Ze willen de kleur oranje internationaal promoten als kleur van protest tegen de schending van de mensenrechten in China. “Het idee is tegelijk simpel en geraffineerd”, luidt een statement op de campagnesite thecolororange.net. “We moedigen sportlui en toeschouwers aan om de kleur oranje zo creatief mogelijk te gebruiken voor hun kleren en accessoires. Het kan een oranje hoed zijn, een oranje cameratas, een das of een pen. Zelfs het schillen van een sinaasappel kan een krachtig statement worden.”

IOC deelt in kritiek

Mensenrechtenorganisaties zeggen dat het IOC China veel te weinig op zijn verantwoordelijkheid wijst. Amnesty verwijt het IOC dat het herhaaldelijk heeft beweerd dat het de goede kant uitgaat met de mensenrechten in China. Voorzitter Jacques Rogge sprak zelfs zijn bezorgdheid uit over het geweld in Tibet. “De diplomatische aanpak heeft geen significante verbetering opgeleverd”, stelt het rapport vast.
PlayFair2008, een coalitie van vakbonden en ngo’s, vinden  dat het IOC ook zijn verantwoordelijkheid ontduikt voor de werkomstandigheden in de fabrieken waarin sportkleren met een Olympisch logo worden gemaakt. Het samenwerkingsverband tussen de Schoneklerencampagne (CCC), de Internationale Confederatie van Vakbonden (ITUC) en de Internationale Federatie van Textielarbeiders en Leerbewerkers (ITGLWF) interviewde 320 sportkledingarbeid(st)ers in China, India, Thailand en Indonesië. Daaruit blijkt dat die nog altijd worden geconfronteerd met een extreme druk om zo goedkoop mogelijk te produceren.
PlayFair2008 identificeert vier hindernissen die betere arbeidsvoorwaarden in de weg staan. De sportkledingindustrie moet dringend werk maken van minimumlonen, vaste contracten, collectief overleg met vakbonden en ervoor zorgen dat de werknemers niet voortdurend worden afgedreigd met een mogelijke fabriekssluiting. Vreemd genoeg vordert het overleg hierover beter met de sportmerken zelf dan met het Internationaal Olympisch comité, bevestigt Esther De Haan van het internationaal secretariaat van de Schoneklerencampagne in Amsterdam. “Met het Internationaal Olympisch Comité zitten de onderhandelingen op een dood spoor”, zegt De Haan. “Ze schuiven de verantwoordelijkheid voor de omstandigheden waar in Olympische sportkleren worden gemaakt af op de organiserende en de nationale Olympische comités. En dat terwijl zij de eigenaars zijn van het Olympische logo.”