De Tentoongestelde Mens: Chinese kunst en macht

Maar krijgen kunstenaars op dit festival –dat ook gesponsord wordt door de Chinese overheid– de ruimte om kritiek te leveren op politieke en maatschappelijke vraagstukken?
Voor alle duidelijkheid: de Chinese overheid is niet rechtstreeks betrokken bij de uitwerking van de verschillende activiteiten. Het gaat om een samenwerking tussen Belgische/internationale en Chinese curatoren. Het antwoord op de vraag is dan ook niet eenduidig. Kunstenaars in China genieten een hoge graad van autonomie, die echter ook op elk moment ingeperkt kan worden.
Dat was niet altijd zo. Met de opening van China heeft een aardverschuiving plaatsgevonden in de beeldende kunst, die daarvoor gericht was op het grote verhaal en de collectieve idealen. De pioniersgeneratie van 1979 brak met deze traditie en ging op zoek naar haar persoonlijke verhaal. Daarbij botste ze vaak op censuur en repressie van de overheid. De onderdrukking van de studentendemonstratie op 4 juni 1989 maakte tijdelijk een einde aan deze artistieke explosie. Gerenommeerde kunstenaars zoals Xu Bing en Ai Wei Wei moesten toen naar het buitenland uitwijken.
De nieuwe generatie kunstenaars van de jaren negentig besefte dat verzet tegen het regime een ongelijke strijd was. In plaats van de overheid openlijk te bevechten, speelden ze gretig in op de massacultuur en op de “vulgariteit” en de “zinloosheid” van het bestaan. Deze benadering sloeg erg aan bij het internationale publiek. Vaak spelen ze een kat-en-muisspel met de autoriteiten. Er is een ongeschreven wet dat politiek en seks taboe-onderwerpen zijn.
Toch houdt niet elke kunstenaar zich aan die regel. De gebroeders Gao, bijvoorbeeld, maken gigantische opblaasbare meisjespoppen met een Mao-gezicht, in allerlei seksuele houdingen. Door hun “gezagsondermijnend” werk zijn ze meermaals in aanvaring gekomen met de overheid, waarna ze vrijgelaten werden en opnieuw aan de slag konden gaan. Ook Ai Wei Wei, nestor van de Chinese hedendaagse kunst en cocurator van de tentoonstelling The State of Things. Brussels/Beijing is in augustus in Chengdu aangehouden omdat hij te veel wilde weten over de lotgevallen van slachtoffers van de aardbeving in Sichuan.
Kunstenaars zijn dus geen slaafjes van het systeem, die onder dwang een vals en geïdealiseerd beeld van China ophangen. Daarom is een grootschalig kunstenfestival als Europalia juist belangrijk om de zichtbaarheid en de bekendheid van de Chinese kunst te vergroten, waardoor de kunstenaars autonoom kunnen blijven werken.
(Ching Lin Pang, als antropologe verbonden aan KU Leuven en ULg. Ze doceert o.a. China and Global Politics aan de KU Leuven.)
www.europalia.be