De timbilas weerklinken voorbij de grenzen van Afrika

Chopi gebruikt traditionele instrumenten zoals de timbilas of grote xylofonen in hout. Venancio Mbande is de leider van het orkest, schrijft de muziek en speelt de timbilas. Hij wil met zijn muziekgroep de traditie van zijn gemeenschap laten herleven. In 2008 werd zijn muziek erkend als werelderfgoed door de UNESCO.
Welk belang heeft de timbilas voor de Chopi-gemeenschap?
Venancio Mbande: Wanneer we dit instrument bespelen, ervaren we een grote fierheid. Onze muziek is erg krachtig. Sommige mensen zijn zelfs geëmotioneerd wanneer ze ons horen spelen. Het is een emotie die met niets te vergelijken valt, het is uniek. Het instrument was trouwens ook belangrijk voor ons land. Na de onafhankelijkheid werd de timbila op de biljetten van ons nieuwe nationale geld gedrukt. En wanneer er een groot evenement plaatsvindt in onze hoofdstad, Maputo, dan hoor je overal de timbilas. Het is een van de symbolen van onze Mozambikaanse cultuur.
Wanneer bent u begonnen met spelen?
Venancio Mbande: Ik herinner het mij niet meer. Maar ik was zeker erg jong. Trouwens mijn laatste kind is drie jaar en hij speelt al! Het is heel belangrijk om deze traditie door te geven aan de jongeren. Ze spelen niet allemaal, maar velen leren het. Wanneer ik het hen leer, dan probeer ik niet af te wijken van de traditionele beoefening.
Is deze traditie de gemene deler van jullie gemeenschap?
Venancio Mbande: Ja. Men moet zich verzetten tegen de moderniteit. Vandaag veranderen de mensen en dus ook de maatschappij. Ze spelen de timbilas samen met andere instrumenten en verwijderen zich zo van de traditie. Maar de timbila klinkt het best wanneer een orkest van dertig mensen samen de verschillende timbilas spelen. Maar vandaag gebruikt men het met gitaren, percussie-instrumenten… het wordt een instrument te midden van de anderen.
Denkt u dat de manier waarop u het instrument beoefend verloren zal gaan? 
Venancio Mbande: Ja, ze proberen de oefening van de timbila te vermoorden. Het is daarom dat ik verder blijf spelen en reizen. Europeanen en Amerikanen komen bij mij aankloppen om het instrument te leren, maar ik krijg bijna geen Mozambikanen over de vloer. Dat stoort mij want de traditionele vorm is de belangrijkste. Bovendien begeleidt het instrument een dans die ook in gevaar is. Het is een oorlogsdans voor de timbilas. Dit symboliseert de eenheid van het volk, onze macht. De dans wordt nu wulpser, iets wat mijlenver staat van het traditionele idee. De beoefening verliest zijn ziel aan de verstrooiing.
Een ongelijke strijd?
Venancio Mbande: Ik hoop van niet. Het instrument heeft de Portugese kolonies overleefd en de burgeroorlog. Tijdens de revolutie werd het instrument gebruikt om politieke slogans uit te sturen. De muziek werd gebruikt in functie van de politiek. Maar ik bleef de timbila spelen zoals onze voorouders dat deden. Deze muziek moet blijven bestaan, doorheen de tijd.

De Afrikaanse vraag

Naar aanleiding van het festival Visionair Afrika stellen MO* en Le Soir aan de medewerkende artiesten telkens dezelfde vraag : Hoe kunnen zij de ontwikkeling van Afrika stimuleren?

Venancia Mbande: Ik denk dat kunstenaars kunnen helpen. Ik merk trouwens op dat men geïnteresseerd is in de Afrikaanse cultuur. Ik heb al verschillende keren getoerd door Europa, in België, Nederland, Portugal en Frankrijk. De laatste keer was in de jaren negentig. Toen hebben de Europeanen de muziek van het Chopi-volk leren kennen in hun traditionele vorm. Op hun vraag heb ik in het Conservatorium van Den Haag zelfs Nederlands geleerd hoe ze de timbila moesten spelen. Later zijn ze naar Mozambique gekomen om aan de Chopi-gemeenschap te tonen hoe goed ze de timbila konden bespelen. Dat was een geweldige uitwisseling van culturen.

Festival ‘Visionair Afrika’
 
Vijftig jaar onafhankelijkheid, dat moet gevierd worden. In Congo natuurlijk, maar ook in 16 andere Afrikaanse landen. Geheel naar het beeld van zijn directeur Paul Dujardin kon ook BOZAR bij zoveel feestvreugde en reflectie niet aan de zijlijn blijven staan. Vandaar het festival ‘Visionair Afrika’, een en al genot en engagement. De deelnemende artiesten, onder anderen Rokia Traoré, Angélique Kidjo en Germaine Acogny, doen méér dan alleen optreden. Elk blijft ‘48 uur in Brussel’ om er het debat aan te gaan over de toekomst van de Afrikaanse culturele instellingen en hun bijdrage aan de ontwikkeling van Afrika. Het vervolg lees je op bozar.be, op MO.be en in Le Soir.

Timbila Tracks : Maandag 14 en dinsdag 15 juni om half negen. Walter Verdin, vidéo, Matchume Zango, timbila en percussie, Venancio Mbande, timbila.
Bozar, Ravensteinstraat 18, 1000 Brussel. Info en tickets: 02-507.82.00, www.bozar.be