De toekomst van landbouw

Over die prangende vraag debatteerden de Noord-Zuidbeweging, de milieubeweging en de Boerenbond vorig jaar in een reeks rondetafelgesprekken. Het overleg leidde tot een consensustekst die dit voorjaar aan Vlaams minister-president Kris Peeters en andere beleidsmakers wordt voorgelegd (pdf). Het overleg gebeurt onder meer met het oog op de hervorming van het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB).
Tussen 2010 en 2013 zal hieraan gewerkt worden en de EU-lidstaten is gevraagd hun prioriteiten bekend te maken.  Het GLB is een van de speerpunten van de Europese Unie: maar liefst 45 procent van het EU-budget gaat naar landbouw. Hoe moet de landbouw van de toekomst er uitzien? En hoe moet het met die markt, in tijden van voedselspeculaties en hongercrisis? Welke rol kunnen boeren nog spelen? Over deze en andere thema’s uit de consensustekst sprak MO* met Piet Vanthemsche, voorzitter van de Boerenbond, Gert Engelen, beleidsmedewerker van Vredeseilanden en Jan Turf, beleidscoördinator van de Bond Beter Leefmilieu.

Druk op ons systeem

Uitgangspunt voor de drie organisaties is dat landbouw duurzaam moet zijn. Piet Vanthemsche: ‘Sommigen beweren dat de ploeg in de loop van de geschiedenis meer schade heeft toegebracht dan het zwaard. Landbouw heeft een grote impact op de omgeving. Hoe groter die impact, hoe belangrijker het is dat landbouw duurzaam verloopt.’
Vanthemsche voegt er wel aan toe dat er nog heel wat gediscussieerd kan worden over hoe die duurzaamheid concreet ingevuld wordt. Over genetisch gewijzigde gewassen bijvoorbeeld zijn de gesprekspartners het helemaal oneens. Wel is voor iedereen duidelijk dat de vraag naar landbouwgrondstoffen en naar grond en water de komende vijftig jaar spectaculair zal stijgen.
Vanthemsche: ‘Het gevolg is een enorme druk op ons systeem, en dat brengt gigantische uitdagingen mee.’ Jan Turf wijst in dit verband op het waterprobleem in Vlaanderen: ‘We zijn onze waterlagen aan het afbouwen en in de zomer zullen we geregeld tekorten kennen. Er moeten keuzes worden gemaakt. Aan wie wordt het water toegekend? Aan de industrie? De scheepvaart? De landbouw? De natuur? In de winter hebben we dan weer water te veel –we zullen de boeren nodig hebben om dat te beheren.’

Het recht op voedsel

Wanneer de druk op grondstoffen stijgt, kan het recht op voedsel in het gedrang komen. Gert Engelen: ‘Als de beschikbare grondoppervlakte beperkt is en er moet gekozen worden tussen gewassen voor biobrandstoffen, de exportlandbouw of de voedselproductie voor de regio, dan is ons uitgangspunt dat het recht op voedsel voorrang heeft. In Afrika is vandaag een oppervlakte ter grootte van Duitsland niet meer beschikbaar voor voedselproductie voor de Afrikanen omdat ze is opgekocht of geleaset door buitenlandse investeerders.’
Vanthemsche noemt dit het nieuwe kolonialisme. ‘We zouden in Europa ons probleem kunnen oplossen door dat ook te doen. We hebben daar geld genoeg voor. Dat is ook zorgen voor voedselzekerheid, zij het ten koste van de lokale bevolking.’ De drie partijen zijn het erover eens dat het landbouwbeleid hier geen verstorende effecten mag hebben op andere regio’s en de voedselzekerheid in het Zuiden niet mag bedreigen.
Vanthemsche geeft daarbij ook toe dat de huidige intensieve veehouderij hier al te zeer afhankelijk is van de import van veevoer. ‘De grote afhankelijkheid van de invoer van grondstoffen uit andere delen van de wereld, zoals de soja uit Zuid- of de maïs uit Noord-Amerika, is niet duurzaam. We moeten onze eigen eiwitten produceren, hier in Vlaanderen of althans in Europa.’ 

Als we het hoofd willen bieden aan de problemen die op ons afkomen, dan hebben we een nieuwe wereldorde nodig

Akkoorden verbreken?

Sinds de vorige aanpassingen aan het GLB, in de jaren negentig, worden boeren erkend voor een aantal sociale en ecologische functies die zij met hun landbouw vervullen in het plattelandsleven. Die multifunctionaliteit van landbouw heeft nog een heel potentieel en zou de landbouw een belangrijke taak kunnen geven in het beheer van het landschap en de ecosysteemdiensten. Probleem is echter dat de Wereldhandelsorganisatie (WTO) dit concept niet erkent. Maar Europa heeft nu eenmaal de akkoorden met de WTO ondertekend.
Gert Engelen: ‘Je zou ook kunnen afspreken dat je die akkoorden verbreekt, om de multifunctionaliteit uit de bouwen.’  De WTO heeft helemaal niet de opdracht om te zorgen voor duurzame landbouw of voedselzekerheid. Met de prioriteiten die de WTO stelt, komen die zelfs nu al in het gedrang.
Ook de Boerenbond heeft bedenkingen bij de manier waarop de WTO tegenover landbouw staat: ‘Wij verzetten ons tegen een eenzijdige handelsbenadering van de landbouwproblematiek omdat ze geen oplossing is voor een aantal knelpunten in landbouw. Of dit haalbaar is, weet ik niet maar we moeten het punt blijven maken. Er zijn mensen die zeggen dat elke subsidie een negatieve impact heeft, maar ik ben het daar niet mee eens. Als we het hoofd willen bieden aan de problemen die op ons afkomen op het vlak van voedselvoorziening, handel en klimaat, dan hebben we een nieuwe wereldorde nodig.’ 

Voedselspeculatie

Landbouw heeft altijd al te maken gehad met schommelingen van productie en klimaat, maar de volatiliteit van de jongste jaren is zo onvoorspelbaar en ingrijpend dat ze een bedreiging vormt voor de boeren. In hun tekst vragen de gesprekspartners daarom dringend beleidsmaatregelen en marktcorrectie, zodat de schommelingen beheersbaar worden.
Vanthemsche: ‘Je moet de markt niet uitschakelen maar je moet de garantie kunnen leveren dat er over een voldoende lange periode een voldoende hoog prijsniveau is voor basisproducten uit de landbouw.’ Die grote speculatiegolven kunnen opgevangen worden door het organiseren van voedselvoorraden op nationaal, regionaal en internationaal niveau, waar dan goed wordt op toegekeken.
Vanthemsche zou in dit verband aan de overheid willen vragen voor de kleine landbouwbedrijven een uitzondering te maken op de wet van de mededinging. ‘Die verhindert ons prijsafspraken te maken. In de praktijk worden kleine landbouwbedrijven op dezelfde manier behandeld als grote multinationals. Er zou een uitzondering moeten komen op de wet voor de prijsbepaling van grondstoffen van de landbouw.’
Lees de consensustekst (pdf-formaat)