De verdrukking verbeeld

Olivia Rutazibwa heeft geen seconde spijt dat ze 12 Years a Slave is gaan kijken. Iedereen ziet zijn of haar eigen film, maar voor Olivia is het een perfecte parabel over onderdrukking die niet alleen door de onderdrukkers beoefend wordt. En over verzet dat niet moet wachten op de verlichte verdrukker. Een beknopte handleiding om de geschiedenis te zien als een verhaal over vandaag.

Dit weekend sleepte Steve McQueen’s slavernijfilm 12 Years a Slave twee BAFTA’s (Britse tegenhanger van de Oscars) in de wacht. Eentje voor beste film en beste hoofdrolspeler voor Chiwetel Ejiofor. Hoewel het thema van de film – slavernij in de VS – me nauw aan het hart ligt, was ik lange tijd terughoudend om de prent te zien.

Naast enkele kritische geluiden uit Afro-Amerikaanse en feministische hoek keek ik vooral op tegen de aangekondigde martelscènes. De kritieken over de zoveelste gruwelijke portrettering van het Afrikaanse lichaam door Hollywood zijn zeker niet in de wind te slaan, maar in dit geval –hoe vaak ik mijn ogen ook heb moeten sluiten wegens te pijnlijk– zie ik niet hoe dit verhaal over de grootste georganiseerde misdaad tegen de menselijkheid anders in alle waardigheid verteld kon worden.

Na afloop had ik geen minuut spijt dat ik de film uiteindelijk zag, integendeel. Wat me sindsdien echter bezighoudt, is de vraag waarom dit verhaal, dat ons tegen beide schenen tegelijk schopt over de onmenselijkheid van ons kapitalistisch waardensysteem, zo gemakkelijk en enthousiast wordt gesmaakt door filmprofessionals en het gewone publiek.

Na enkele golden Globes en met negen Oscar nominaties is de kans groot dat deze prent later op de maand enkele beeldje mee naar huis neemt. Wat mij betreft hebben de filmmakers hun hoogste onderscheiding van de Britse filmindustrie alvast meer dan dubbel en dik verdiend. Karrenvrachten acteertalent, straffe dialogen, prachtige beelden en muziek, en een verhaal dat raakt aan de kern van wat het is om mens te zijn –of niet.

Waar gebeurd

12 Years a Slave vertelt het waargebeurde verhaal van Solomon Northrop, een vrije Afro-Amerikaan die met zijn gezin -vrouw en twee kinderen- een gezapig middenklasse bestaan leidt in de staat New York in het midden van de 19e eeuw. In 1841 wordt hij, twee decennia nadat de slavernij in de noordelijke Amerikaanse staten is afgeschaft en 24 jaar voor het verbod op slavernij over heel de Verenigde Staten wordt ingevoerd in 1865, gekidnapt door slavenhandelaars. Gedurende de 12 jaar die daar op volgen, moet hij als slaaf door het leven in de zuidelijke staat Louisiana.

Wat meespeelt in het succes van de film, naast de vele kwaliteiten, is dat mensen allicht denken dat het iets is dat ver achter ons ligt. We hebben de luxe van de afstand, zowel in tijd als geografie, en zijn er vrolijk van overtuigd dat we aan de juiste kant van de geschiedenis zijn komen bovendrijven.

Gebeurt dat vandaag?

Diezelfde indruk had ik toen ik eerder deze week met mijn studenten de Black Power beweging in de VS in de jaren zestig en zeventig bestudeerde. Vanuit de comfortabele, terugblikkende positie, hadden ze er geen probleem mee om het gebruik van geweld door delen van de beweging te begrijpen en verdedigen. Ook de idee dat een gemeenschap zich eerst op zichzelf moet terugplooien, de rangen sluiten om dan pas opnieuw deel te nemen aan de samenleving waarin ze zich bevindt en onderdrukt ziet, leek hen hoegenaamd niet problematisch. Totdat de we vertaalslag naar vandaag probeerden te maken. De opstanden in Londen twee zomers geleden hadden plots geen enkele politieke betekenis en poging van sommigen in de moslimgemeenschappen in het Westen om hun eigen gebruiken uit te stippelen konden meteen op heel wat minder begrip rekenen.

Een gelijkaardige comfortabele lezing van 12 Years a Slave zou een gemiste kans zijn. Meer nog dan een historisch drama of een aanklacht tegen waargebeurde feiten in het verleden, is de film een briljante en opmerkelijke allegorie van verdrukking. De prent ontplooit zich doorheen haar personages in al haar nuances als een gebruiksklare handleiding voor succesvol en aangehouden onderdrukking en ongelijkheid. Wie zich niet laat afleiden door de extreme omstandigheden van de georganiseerde slavernij, de gruwelijke martelingen, of zelfs de onstabiele mentale staat van enkele van de slavenhouders in de film, leest tussen de scènes door subtiele aanwijzingen van hoe extreem ongelijke machtsverhoudingen in stand worden gehouden, — of moeilijk te doorbreken zijn — ook in minder extreme omstandigheden vandaag zoals de Noord-Zuid hulp- en handelsrelaties alsook de ongelijke verhoudingen tussen meerderheden en minderheden in het Noorden.

Het Juryrapport

12 Years a Slave toont hoe we nood hebben aan iemand die op ons lijkt voordat we geheel kunnen openstaan voor empathie en iemands gelijkwaardigheid. Solomon’s middenstandersbestaan, zijn opvoeding, ‘beschaafdheid’ en intelligentie zijn nodig om ten volle te kunnen inspelen op de onrechtvaardigheid van zijn twaalfjarig lot als slaaf. De vele andere slaven die de prent vullen en veelal in gevangenschap geboren zijn dreigen uit die kring van medeleven te vallen.

12 Years a Slave toont ook hoe aangehouden onderdrukking de kansen op succesvol verzet in de kiem smoren, door verdeel-en-heerstechnieken onder de slaven, maar ook door een doelgerichte socialisatie van degenen die alternatieven bedenken, of door de haalbaarheid van alternatieven compleet onmogelijk te maken. Technieken die van slachtoffers ook daders maken en zo het verzets-gras preventief van onder hun voeten wegmaait.

12 Years a Slave toont hoe gradaties in wreedheid, maar vooral de occasionele welwillendheid en goede bedoelingen van sommige slavenhouders de fundamentele rotheid van het systeem verdoezelen en mensen genoegen doet nemen met de enkele kruimels die hen worden toebedeeld.

12 Years a Slave toont dat het zien en gebruiken van mensen als inzetbare objecten voor arbeid, entertainment of botvieren van de eigen frustraties en vervelingen, de kern van de verrotting is, en tot op de dag van vandaag om een dringend alternatief schreeuwt.

12 Years a Slave toont, ten slotte, via het personage van Brad Pitt die er als verlichte geest uiteindelijk voor zorgt dat Solomon na twaalf jaar zijn oude leven terug kan opnemen, de deprimerende realiteit of overtuiging, dat voor een fundamentele ommekeer of individuele bevrijding, onderdrukten aangewezen lijken op de welwillendheid van de uitzonderingen in de machtige meerderheid.

Het stemt op z’n minst tot nadenken.

Handleiding

‘Er is niets te vergeven’. Met deze troostende woorden van Solomon’s vrouw aan haar teruggekeerde echtgenoot eindigt deze epische prent. En zo is het ook vaak. Daders, medestanders en slachtoffers in de systematische onderdrukking zijn vaak moeilijk van elkaar te onderscheiden. De zoektocht naar daders en slachtoffers is daarom allicht niet de meest prioritaire ook al moet de oefening van oorzaak en gevolg niettemin constant gemaakt worden.

Op individueel vlak rekenen we onszelf best tot beide categorieën maar is het nog belangrijker om stil te staan bij de processen: Wat maakt dat ik deze onrechtvaardigheid aanvaardbaar vind, er aan deelneem of ze niet eens als dusdanig zie? Wat maakt dat ik deze onrechtvaardigheid aanvaard en lijdzaam doodzwijg of onderga?

12 Years a Slave is, in al zijn gruwelijke poëzie, bovenal een ijzersterke handleiding in het beantwoorden van deze processen en vragen. Iedereen leest wellicht iets anders in een film,- gelukkig maar — dit is wat ik alleszins wat ik er uit heb meegenomen. Het belangrijkste is allicht om niet te blijven hangen in het morele gelijk en de gemakzuchtige blik van het heden op het verleden. Ooit maken ze over dit tijdperk ook massa’s films. Hopelijk.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.