De vervuiler betaalt (te weinig)

‘Ik drink al dertig jaar water van de kraan en voel me daar prima bij’, oppert een dame op leeftijd. ‘U hebt groot gelijk, mevrouw’, vindt Brigitte Stivenaerts, die de bezoekers rondleidt op de Pidpa-waterwinning van Grobbendonk. ‘Ons water is van uitstekende kwaliteit en met een kostprijs van 0,5 BEF per tien liter veel goedkoper dan flessenwater. Bovendien’, merkt Stivenaert op, ‘is het drinken van kraantjeswater minder milieubelastend omdat je bespaart op de afvalberg.’ Het bezoek aan de waterwinning heeft iets van een Pidpa-propagandaspot. Volgens Didier d’Hondt van Aminal, de afdeling die binnen het departement leefmilieu van het Vlaamse Gewest instaat voor het milieubeleid, kan Vlaanderen inderdaad prat gaan op een zeer goede drinkwaterkwaliteit. ‘Het is het meest gecontroleerde bestanddeel van onze voeding’, aldus d’Hondt. De wetgeving stelt maar liefst 61 parameters voor het afgewerkte product voorop. De normen voor flessenwater liggen veel lager. Er is mineraalwater op de markt dat gewoon niet verkocht zou mogen worden.’ Om een rationeler gebruik van dit kostbare goed te stimuleren, heeft Aminal in samenwerking met de Vlaamse Milieumaatschappij de campagne ‘Elke druppel telt’ opgezet. d’Hondt: ‘Vooral het verkeerde gebruik van het drinkwater willen we ombuigen: met zuiver drinkwater hoef je geen auto’s te poetsen of toiletten door te spoelen. De beste manier om dat gebruik te heroriënteren, is nog altijd via de portemonnee.’

De Franse Revolutie getrouw

In ons land is de drinkwatervoorziening overwegend een zaak van de overheid. ‘Hier overheerst nog de geest van de Franse Revolutie’, aldus Christian Legros, directeur van Belgaqua, de Belgische federatie van drinkwaterbedrijven. ‘Het gaat hier werkelijk om een traditie die zijn oorsprong vindt in de geest van 1790: alle diensten die betrekking hebben op de veiligheid en de gezondheid dienen toegewezen te worden aan de gemeenschap. Toen in de loop van vorige eeuw de drinkwaterdistributie in ons land werd aangelegd, gebeurde het in die geest van dienstverlening.’ Staatshervormingen en schaalvergrotingen herstructureerden de sector in twee gewestelijke voorzieningen en ruim veertig intercommunales. Legros: ‘Tot op vandaag is de gemeentelijke autonomie sterk en houdt de watersector aan het openbare karakter.’ Wat niet betekent dat ons land ongevoelig bleef voor de privatiseringstrend. In 1988 zag de eerste ‘gemengde’ intercommunale het licht toen de Intercommunale voor Waterbedeling in Vlaams Brabant (IWVB) en de Brusselse Intercommunale Watermaatschappij (BIWM) gingen samenwerken met de privé-maatschappij NV Aquinter, een dochter van Tractebel en Lyonnaise des Eaux. En enkele jaren geleden zetten de waterdistributie van Gent en het IMWV, de intercommunale van dertien gemeenten in Oost- en West-Vlaanderen, een samenwerking op met Electrabel. ‘Het beheer door de publieke sector is geen doel op zich’, vindt Legros. ‘Het is alleen verdedigbaar wanneer op die manier de belangen van de gemeenschap het best gediend worden. Momenteel is het een uitdaging voor de intercommunales en de gemeenten om te waken over het efficiënte beheer, zodat er geen vacuüm kan ontstaan dat door de privésector wordt ingevuld.’

De vervuiler betaalt

Een van de specifieke en kritieke terreinen van dat efficiënte beheer situeert zich in ons land op het vlak van de waterzuivering. Sinds 1991 voert de Vlaamse regering een ambitieus waterzuiveringsbeleid, in opvolging van de Noordzeeconferentie (1990) en de verstrengde EU-richtlijnen. Bij gebrek aan eigen financiële middelen om de nieuwe beleidsoptie ten uitvoer te brengen, trok de Vlaamse Gemeenschap privé-kapitaal aan. NV Aquafin werd in het leven geroepen als een dochteronderneming van de Vlaamse Milieuholding (51 procent van de aandelen) en wordt op haar beurt door het Vlaamse Gewest gecontroleerd. ‘Wij zijn ongetwijfeld het meest gecontroleerde bedrijf in Vlaanderen’, vindt Lutgart Dusar van Aquafin. De NV staat in voor de planning, bouw en exploitatie van de rioolwaterzuiveringsinfrastructuur voor heel Vlaanderen. De investeringen hiervoor lopen op tot 13 miljard BEF per jaar. Dat geld is ten dele afkomstig van elke watergebruiker die afvalwaterheffing betaalt, een belasting die in het Minafonds terechtkomt. Sinds 1998 bedraagt die heffing 3500 à 4000 BEF per gezin. ‘Met dit bedrag blijven we flink onder de kostprijs’, weet Lutgart Dusar van Aquafin. ‘In Duitsland betaalt een gezin gemiddeld 13.000 BEF per jaar, in Denemarken 20.000 BEF.’ Volgens Dusar zal Europa in de toekomst meer toezien op de prijs van het water. Richtlijn daarbij is het principe dat de vervuiler betaalt. Ook in ons land wordt sinds 1991 dat principe gehanteerd. Het grootste deel van de industrie zuivert zijn eigen afvalwater, wat op zich al een zuiniger verbruik én properdere productieprocessen stimuleert. ‘De landbouw is de grijze sector’, weet Dusar. Een strenge toepassing van het MAP moet hierin verbetering brengen.

De vervuiler betaalt, oké, maar dat is onvoldoende, vindt Aminal. De dienst heeft zijn bedenkingen bij het gevoerde waterzuiveringsbeleid. ‘Door het nagenoeg volledig in handen te geven van Aquafin, is het een kostenvretende onderneming en heeft men zich te lang geconcentreerd op de ‘end-of-the-pipe’-oplossingen’, vinden Aminal-deskundigen. Een strengere aanpak ‘aan de bron’ zien ze als enige uitweg, ook al omdat het prijskaartje van de zuivering onbetaalbaar dreigt te worden. Natuur en consument gaan hier hand in hand.

Dat is ook de visie van Eureau, de koepel van Europese drinkwatervoorzieningen, waarvan ook Belgaqua lid is. ‘De Europese waterindustrie’, aldus Eureau, ‘staat op een kruispunt. Er dreigt een financieel onevenwicht te groeien tussen vervuiler en gebruiker. Strengere normen volstaan niet. De vervuiler moet niet alleen betalen maar ook inbinden. De politici en de wetgeving hebben momenteel de verantwoordelijkheid over onze waterveiligheid.’