De verzonken dorpen in de Pyreneeën

Samen met de huizen verdwenen ook hectaren bossen, velden, weiden en akkers onder water. Het natuurlijk regime van de rivieren veranderde en de biodiversiteit verdween. Een groot aantal plantensoorten, bomen en dieren zijn met uitsterven bedreigd. De artificiële stijging van het water aan het begin van de zomer is negatief voor de kiemende vegetatie en broedplaatsen van vogels op de oevers, en de uitstoot van grote hoeveelheden bezinksel tijdens operaties om de stuwdam te kuisen heeft grote gevolgen voor de vis fauna en waterkwaliteit.

Wanneer we de ecologische aspecten, het verlies van een historisch-artistiek patrimonium en het menselijk leed optellen is het duidelijk dat stuwdammen niet alleen tot ontwikkeling en vooruitgang leiden, maar dat er serieuze problemen mee gepaard gaan.

Deze politiek van hydro-energie speelde een beslissende rol in het ontvolkingproces in de Spaanse regio Aragón. Veel gezinnen werden gedwongen te emigreren. Een eerste schatting toont ongeveer 4000 personen die zonder huis kwamen te zitten, 30 dorpen die onbewoond werden en 8 à 9 hectaren bossen, velden, weiden en akkers die onder water blijven.

Nog steeds strijdt een deel van de bevolking tegen deze politiek om te voorkomen dat nog meer schade wordt aangericht. Tal van bewegingen en organisaties werden opgericht. Hieronder komen twee dorpen uit de regio Sobrarbe in de Spaanse Pyreneeën aan bod: Mediano en Jánovas.

Mediano ligt in de vallei van de rivier Susía, waar de “Asociación Río Susía” strijd levert. Rond het dorp Jánovas werd de organisatie “Asociación de vecinos afectados por el embalse de Jánovas” opgericht.

Mediano

Het dorp Mediano is één van de vele voorbeelden van de hydro-energetische politiek in Aragón. Van het oude dorp is in de lente enkel de top van de kerktoren te zien, die oprijst uit het meer. Aan het einde van de zomer is het niveau van het stuwmeer zodanig gezakt dat de kerk volledig op het land ligt en de resten van het oude Mediano in een modderpoel staan. Wat voor de bevolking schrijnend is om te zien, levert veel toeristen prachtige beelden.

Wij spraken enkele oorspronkelijke bewoners die konden vertellen dat waar nu enkele nieuwe huizen staan, vroeger de velden het dorp omringden. De overheid besliste in de jaren zestig een stuwdam te bouwen en de mensen werden hun huis uitgezet. Veel van de bewoners hadden, ondanks hun kleine inkomsten en het besef dat ze ooit toch zouden moeten emigreren, toch liever in het dorp gebleven. In tegenstelling tot wat officiële instanties beweren, was er zeker een vorm van verzet.

Sommigen hadden zelfs het gevoel dat ze zonder stuwdam hadden kunnen overleven en dat na tientallen jaren de opkomst van het toerisme hun dorp nieuw leven zou ingeblazen hebben. De bewoners van de huisjes die nu aan de rand van het meer staan leven nu ook van landelijk toerisme.

Het dorp onder water werd al verschillende malen door duikers gefilmd. Er bestaan dus tal van reportages over, die volgens de bewoners moeilijk te verkrijgen zijn, daar ze eigendom zijn van universiteiten of onderzoekscentra.

Vandaag vind je geen oude bewoners meer terug rond het meer. Daarmee is ook het laatste verdriet uit het nieuwe Mediano verdwenen.

Jánovas

Het onrecht wordt een flagrante kaakslag wanneer deze projecten, waarbij handenvol geld van de belastingbetalers wordt verspild, niet eens worden afgewerkt. Dat was het geval voor het stuwmeer van Jánovas, een monsterproject van de jaren 50, waarbij 150 families van de dorpen van Jánovas, Lavelilla en Lacort aan de oevers van de rivier Ara in Huesca, gedwongen werden onteigend en uitgewezen, maar waarbij ook de dorpen Albella, Ligüerre de Ara, Javierre de Ara, Santa Olaria en Burgasé werden getroffen.

De bedoeling was een enorme stuwdam aan te leggen voor de opwekking van elektriciteit. Na enkele problemen tussen de staat en de concessiehouder begonnen begin jaren zestig de eerste onteigeningen. Enkele jaren later, toen bleek dat een aantal mensen niet vrijwillig weggingen, begon het bedrijf de lege huizen op te blazen zonder enige vorm van veiligheidsmaatregelen te nemen om de inwoners te beschermen.

Omdat de inspectiedienst van de provincie Huesca had verboden de school te Jánovas te sluiten zolang er kinderen in het dorp woonden, besloot het bedrijf dit zelf te regelen. Het opblazen van de huizen en de sluiting van de school maakten het voor de inwoners onmogelijk om verder in hun dorpen te blijven wonen. Waarna de velden, de fruit- en olijfbomen en de bevloeiingskanalen gesloopt werden en ten slotte water en elektriciteit werden afgesloten.

In 1984 werden de laatste vechtende inwoners uit hun woning gezet, hoewel noch de regering noch de concessiehouder op dat moment geïnteresseerd leek om de bouwwerken aan te vatten. In 2001, na een jarenlang juridisch steekspel, sociale mobilisatie en milieuacties, werd een milieueffectenrapport over het project opgesteld om zo tegemoet te komen aan de nieuwe Europese richtlijn. Het resultaat was negatief, maar het project werd nog steeds niet officieel afgekeurd. Pas in juni 2008 maakte het Ministerie van Leefmilieu de stopzetting bekend van de bouw van de waterkrachtcentrales van Fiscal en Jánovas, op de rivier de Ara, en die van Escalona-Boltaña, op de rivier de Cinca.

De Vereniging van Gedupeerden van het stuwmeer van Jánovas eiste daarop een eerlijke teruggave. De voorzitter van de Hydrografische Confederatie van de Ebro (CHE) verzekerde de onteigenden dat ze hun vroegere bezittingen zouden recupereren na terugbetaling van het geld dat ze eertijds ontvingen, evenwel berekend tegen de huidige index. Maar wat de eigenaars overdroegen waren bezittingen in goede staat en wat ze terugkrijgen blijken ruïnes te zijn, zonder zelfs maar de verdere veroorzaakte schade op te meten.

Het verhaal van Jánovas en zijn stuwmeer bulkt van de gevallen van verzuim en machtsmisbruik met bovendien een schandelijk wanbeheer van overheidsgeld.

In juli 2011 werden de plannen voor herinrichting van het gebied door de bevoegde gemeente Fiscal goedgekeurd. Alle gedupeerden van Jánovas en omgeving kunnen deze plannen inzien en becommentariëren. Of de uiteindelijke realisatie van de plannen ook rekening houdt met hun inspraak valt nog af te wachten.

ALPY vzw startte een project over verzonken dorpen in de Alpen en Pyreneeën, met als doel een duurzaam en participatief beleid voor de bouw van stuwdammen in de toekomst te ondersteunen en de schade uit het verleden te verzachten en te beperken. ALPY wil met dit project het cultureel verlies ten gevolge van de bestaande stuwdammen beperken, het leed van de slachtoffers en hun nabestaanden erkennen en verzachten en een duurzaam en participatief beleid voor de bouw van stuwdammen in de toekomst ondersteunen.

Met de organisatie van de tentoonstelling Río Susía in oktober 2011 werd een eerste stap in dit project gezet. De bewoners en leden van de Asociación Río Susía kregen via deze tentoonstelling een stem hier in België en daardoor ook aandacht voor hun bedreigd gebied. In het verlengde van deze tentoonstelling organiseert ALPY in april 2012 een expositie “Spookdorpen in de Pyreneeën” in de gemeente Machelen-Zulte. Dorpen als Mediano en Jánovas staan hier in de kijker. Meer informatie op alpyvzw.wordpress.com en op facebook.com/ALPYvzw.