De weg is nog lang

Ik beschrijf dit persoonlijke voorval omdat het relevant is. Iederéén in Congo – Congolees of buitenlander – maakt hetzelfde mee. Op alle niveau’s. Als een burgemeester ons kan blokkeren, wat vermag een gouverneur of een president dan niet?

Bovenaan wordt in het groot gefraudeerd: het staatsbedrijf Gécamines verkoopt mijnrijkdommen onder de prijs. Het Africa Progress Report van Kofi Annan maakte begin dit jaar duidelijk dat de Congolese staat op twee jaar in vijf dergelijke gevallen 1 miljard euro misliep, meer dan het hele jaarbudget voor zorg en onderwijs samen. Ons dossier maakt duidelijk dat daar mensen bij betrokken zijn die dicht bij president Kabila staan.

Dat betekent niet dat er sinds de publicatie in 2006 van het MO*artikel met de fameuze Forrestcartoon niets is veranderd. De Belgische Forrestgroep is zijn centrale positie verloren – ‘als je het spel niet meespeelt, krijg je het moeilijk’, luidt hun commentaar – en het bedrijf belooft anders met kritiek te zullen omgaan: dialogeren, niet procederen.

Iedereen in Congo — Congolees of buitenlander — maakt hetzelfde mee. Op alle niveau’s.

Meer koper, meer transparantie, armoede blijft

Er wordt in Congo ook veel meer koper geproduceerd in nieuwe fabrieken waarin multinationals miljarden euro’s investeerden. Er is meer transparantie: bedrijven laten weten hoeveel belastingen ze betalen – ten minste hoeveel “wettelijke” belastingen ze betalen. Mijncontracten worden gepubliceerd zodat de fraude nu tenminste zichtbaarder is. En toch, intussen blijft de armoede van miljoenen stuitend. Al bij al haalt Congo veel te weinig uit zijn mijnrijkdom, zegt zelfs het IMF.

Kan de koek beter verdeeld worden? Veel Congolezen kijken met weemoed naar de tijd dat het staatsbedrijf Gécamines nog goed werkte, 500.000 ton koper per jaar produceerde en goed was voor de helft van de staatsbegroting. In 2012 produceerden alle private bedrijven samen meer koper maar de begroting profiteerde er veel minder van.

Vraag is of multinationals die op de beurs hoge rendementen beloven, dezelfde sociale maatschappelijke return kunnen en willen genereren als een staatsbedrijf. Veel Congolezen betwijfelen dat. Alleen, een staatsbedrijf in het huidige Congo zal ook geen succes zijn.

Het alternatief is dat een sterke staat en een overtuigde bevolking private bedrijven dwingen tot meer bijdragen. Die sterke staat is niet evident want heel wat politici – zij het niet alle – kruipen in bed met de bedrijven. Vakbonden kreunen dat ze tegen politiek en bedrijven samen redelijk machteloos staan.

Zwak weefsel

Ook de media kunnen geen al te grote rol spelen. Ik stelde vast dat zelfs kritische mensen vaak niet af wisten van het Africa Progress Report. Voor journalisten kan het gevaarlijk zijn om daarover te berichten. En lokale ngo’s zijn vaak zwak in Katanga. Het is de eerste keer in twintig jaar journalistiek werk dat lokale ngo’ers 150 euro per dag vroegen om ons de problemen van de gewone mensen te tonen. Of dat nu is omdat ze amper worden betaald of omdat ze zich als zakenmensen opstellen, het illustreert hoe kwetsbaar lokale ngo’s voor omkoping moeten zijn.

Toch is er geen alternatief: dat zwakke lokale weefsel van vakbonden, ngo’s, overtuigde politici en moedige journalisten moet samen met buitenlandse krachten – internationale instellingen, media en ngo’s, buitenlandse regeringen – Congo in de goede richting duwen.