Demonstreren in Rusland

Om de twee maanden –steeds op de 31ste– komt de Russische oppositie samen op het Majakovskiplein in het hartje van Moskou. Een vergunning om te protesteren krijgt de organisatie nooit, de overheid organiseert op diezelfde dag immers steeds een “toevallig” evenement. Begin dit jaar bijvoorbeeld stonden er clowns op het plein en werden de manifestanten opgepakt wegens ‘het verstoren van een kinderfeestje’. Tijdens de demonstratie van 31 juli vindt op het plein een autorally plaats. Auto’s scheuren voorbij, door de brullende motoren zijn de demonstraten amper hoorbaar.
Een kalme kolonel probeert het met een megafoon. ‘Burgers! Ga toch naar huis! Dit haalt allemaal niets uit. Het is mooi weer en wij hebben hier ook geen zin in.’ Een kwade vrouw slaat met haar vuisten op de rug van een politieagent. ‘Waar zijn de mannen?’, schreeuwt ze. ‘Kunnen er niet een paar potige jongens komen om de politie hier een lesje te leren?’ Ze komen niet. De 300 demonstranten worden langzaam maar met harde hand van het plein geveegd.
De datum is symbolisch: het 31ste artikel van de Russische grondwet garandeert dat ‘burgers het recht hebben om vreedzaam naar bijeenkomsten, demonstraties, marsen en protestacties’ te gaan. Af en toe ontstaan er vechtpartijen, de politie heeft moeite de menigte in toom te houden. ‘Rusland zonder Poetin, Moskou zonder Loesjkov’, zingen de demonstraten. Van achter een hek kijken de autoracers lachend toe. Uiteindelijk worden 81 mensen opgepakt, waaronder ex-premier Boris Nemtsov.

“Marionet” Medvedev

De Russische oppositie is versnipperd. Op het plein verzamelen liberalen, neofascisten, oud-dissidenten, jeugdorganisaties, oude vrouwtjes, mensenrechtenactivisten en een hoop jongeren die gewoon eens willen kijken. ‘Alleen Greenpeace ontbreekt hier nog’, grapt een van die toeristen. Het enige wat dit allegaartje van activisten samenbrengt, is de gemeenschappelijke hekel aan premier Poetin. ‘Hij is de grootste dief van allemaal’, legt Jelena Kommendantskaja (63) uit. ‘Ik heb een miniem pensioentje, de verkiezingen worden altijd vervalst en mijn kleinkinderen zijn bang voor de politie. Daarom kom ik naar hier, en zelfs dat mag niet.’
Opvallend: er wordt met geen woord gerept over president Dimitri Medvedev. Nochtans blijven de resultaten van zijn strijd tegen corruptie uit –een van de speerpunten van Medvedevs beleid. De meeste Russen gaan er vanuit dat premier Poetin de werkelijke macht heeft. De volgende presidentsverkiezingen in Rusland zijn pas voor 2012 maar nu al speculeren de Russen druk over wie de opvolger wordt van “marionet” Medvedev. Tegenover een Russisch persbureau liet Medvedev eind juli cryptisch weten dat het ‘Poetin, Medvedev of iemand anders’ zal zijn.
Kwaad zijn de demonstraten ook over een nieuw wetsvoorstel dat eind juli is aangenomen. Het geeft de Russische geheime dienst het recht om ‘burgers preventief te waarschuwen voor crimineel gedrag’. Iedereen die weigert gehoor te geven aan een dergelijk verzoek vliegt de bak in. De parallellen met de Sovjettijd liggen voor de hand –zeker voor demonstranten als Viktor Davidoff, die als Sovjet-dissident werd opgesloten in een psychiatrische inrichting.
‘Nu bracht ik de dag voor mijn verjaardag opnieuw door in een politiecel’, schrijft Davidoff in een opiniestuk in de krant The Moscow Times. ‘Precies dertig jaar geleden bracht ik mijn 24ste  verjaardag door in de Boetirskaja-gevangenis nadat ik werd verdacht van het “zwartmaken van het Sovjetsysteem”. Voor iedereen die de Sovjettijd heeft meegemaakt en zich de glasnost en perestrojka kan herinneren, blijft het een mysterie waarom de huidige leiding precies de koers van hun Sovjetvoorgangers kiest.’

‘Op het plein verzamelen liberalen, neofascisten, oud-dissidenten, jeugdorganisaties, oude vrouwtjes, mensenrechtenactivisten en een hoop jongeren die gewoon eens willen kijken.’

Kremlinhoer

Het is verbazingwekkend dat de Russische overheid altijd met enorm machtsvertoon de opposanten intimideert en oppakt. De meeste politicologen zijn er immers van overtuigd dat de beweging een stille dood zou sterven als de overheid haar gewoon haar gangetje liet gaan. Bijna drie jaar na de vorige parlementsverkiezingen is de oppositie het nog altijd niet eens over de vraag of ze wel of niet meedoen aan de volgende parlementsverkiezingen, eind 2011.
Laat staan met wie. Bovendien moeten de meeste Russen weinig hebben van de oppositie –zelfs in een miljoenenstad als Moskou komen op een zomerdag (nog voor de hevige branden) amper 300 mensen op straat. Toch is het Kremlin zenuwachtig. Bij protesten in Kaliningrad kwamen begin dit jaar zo’n 10.000 mensen samen. Ook in andere delen van Rusland is het een tijdlang onrustig geweest. In de nasleep van de wereldwijde crisis zitten veel Russen zonder werk, en de corruptie en onvrede nemen toe.
Wanneer de demonstratie na twee uur nog niet is afgelopen, grijpt de oproerpolitie OMON in. Een van de leiders van de oppositie, Ilja Jasjin, wordt door omstaanders op de schouders getild en roept dat het voorbij is. ‘We gaan naar huis. Dit heeft geen zin meer.’ Anderen roepen dat Jasjin een Kremlinhoer is en z’n mond moet houden.
In de voorste rij staan drie meisjes die het hardst schreeuwen. Maar er klopt iets niet aan hun Russische uitspraak, de klemtoon ligt verkeerd. De drie vriendinnen komen uit Oostenrijk en studeren Russisch in Moskou. ‘Je hoort je hier voor in te zetten’, legt Deresa (31) uit. ‘Het gaat hier om mensenrechten. Je kunt wel zeggen dat het een interne aangelegenheid is en dat je je daar als buitenstaander niet mee mag bemoeien, maar ik zie dat anders. Als we hier nu niet voor opkomen, krijgen we daar later spijt van’.
Een paar minuten later gaat Deresa demonstratief op de grond liggen, de agenten van de OMON pakken haar voorzichtig op en proppen haar met een hoop andere actievoerders in het arrestantenbusje. Tot hilariteit van de laatst overgebleven demonstranten, giet iemand vanuit het busje een fles cola leeg over een agent. Hij moet met een plakkend shirt naar huis.
‘De autorace kan weer beginnen, het is nog nooit zo spannend geweest’ roept de omroeper enthousiast. Het publiek is ondertussen al verdwenen.