Diamonds are Mugabe’s best friend

Begin november buigt de diamantgemeenschap zich in Tel Aviv –opnieuw– over de vraag of er bloed kleeft aan diamanten uit Zimbabwe.

Op 11 augustus 2010 vlogen diamanthandelaars uit Rusland, India, de VS, Libanon en Israël in privéjets naar de Zimbabwaanse Harare om er op de luchthaven te bieden op “steentjes” van in totaal 900.000 karaat en met een waarde van zo’n 50 miljoen euro. Zimbabwe had groen licht gekregen voor een eerste verkoop van diamanten met het felbegeerde certificaat van het Kimberleyproces. Dat garandeert dat diamanten niet gebruikt worden om de strijd van rebellengroeperingen te financieren.

Zimbabwe heeft net als Zuid-Afrika een eeuw geleden enorm veel diamant, sommige schattingen hebben het over een derde van ‘s werelds voorraad. Het land kreeg het Kimberleycertificaat na een gunstig advies van onafhankelijk rapporteur Abbey Chikane. ‘Goed voor de economie van het geruïneerde land’, juichte de diamantbusiness. Maar niet iedereen is even opgezet met Chikane’s oordeel.

Vertrouwelijk gesprek

Het waren enkele bijzonder angstige dagen voor Farai Maguwu, directeur van de ngo Centre for Research and Development in het Zimbabwaanse Mutare. We schrijven eind mei toen de bloedhonden van president Robert Mugabe’s geheime dienst Central Intelligence Organisation (CIO) en de politie achter hem aanzaten. Maguwu sloeg direct op de vlucht toen hij hoorde dat zijn broer en enkele collega’s waren opgepakt. Het kantoor van zijn ngo was eerder al een paar keer bezocht door CIO-officieren, maar op 27 mei haalden ze alles overhoop en namen auto, computers en andere zaken in beslag. Gezien de wrede reputatie van Mugabe’s veiligheidsdiensten, de vele martelingen en verdwijningen, vreesde Maguwu het ergste. Hij dook onder en er werden scenario’s bedacht om hem het land uit te krijgen.

Mugawu had een keer teveel zijn mond open gedaan over de praktijken in Chiadzwa, een zwaar gemilitariseerde diamantstreek nabij Mutare, waar de lokale bevolking en diamantzoekers het hard te verduren krijgen.

Maguwu’s open gevecht met de autoriteiten begon nadat hij op 25 mei in de sjieke lobby van Holiday Inn in Mutare een “vertrouwelijk” gesprek had met de Zuid-Afrikaanse Kimberleyrapporteur Abbey Chikane. Maguwu speelde hem informatie door over de diamantwinning in handen van het militaire apparaat van Mugabe en over de voortdurende en talloze schendingen van mensenrechten in het gebied rond Chiadzwa.

Onder toeziend oog van de Zimbabwaanse militairen mogen drie schimmige bedrijven in Chiadzwa diamant delven: Mbada, Canadile (bestaande uit twee Zuid-Afrikaanse bedrijfjes die een joint venture aangingen met het staatsbedrijf Zimbabwe Mining Development Corporation) en de Chinees-Zimbabwaanse joint venture Anjin Investments. Wie in Chiadzwa niets te zoeken heeft, komt er niet in of komt er met een beetje pech niet ongehavend uit. In het voorjaar van 2010 kwamen er steeds meer meldingen van geweld tegen mensen die uit pure armoede naar het gebied worden gezogen en er “illegaal” wat ruwe diamanten proberen te vinden.

Erg gevoelig in Chiadzwa ligt de betrokkenheid van het Joint Operations Command (JOC), het meest machtige instituut van Zimbabwe. Het JOC wordt wel eens omschreven als de pretoriaanse garde van Mugabe oftewel de “hogepriesters” van de macht in Zimbabwe. Ze zijn de architecten van het repressieve beleid dat vele Zimbabwanen het leven kostte en tienduizenden de grenzen over joeg. Om een en ander te financieren, houdt het JOC zich de laatste jaren in toenemende mate bezig met het beheer van de diamantmijnen in Chiadzwa. In het rapport Diamonds and Club. The militarized Control of Diamonds and Power in Zimbabwe beveelt de organisatie Partnership Africa Canada (PAC) overigens een onderzoek aan naar de River Ranch Mine in Chiadzwa. Daar zwaait generaal Solomon Mujuru de plak, ex-bevelhebber van het leger en één van ‘s lands rijkste mensen. Mujuru is tevens een vooraanstaand lid van het JOC.

Uit onverdachte bron

Eens in de zoveel tijd voert het leger op bevel van het JOC een schoonmaakoperatie uit. De meest befaamde en nog lopende Operatie Hakudzokwi (Geen Terugkeer) startte eind 2008. Recente rapporten over de diamantbonanza in Zimbabwe –niet alleen van PAC maar ook van Human Rights Watch en Global Witness– beschrijven een situatie van willekeur en bewust gecreëerde chaos. Want tegelijkertijd vormen legerofficieren, soldaten of politiediensten tijdelijke syndicaten met de zogenaamde panners of illegale diamantzoekers. De legerbrigades roteren gemiddeld eens in de drie maanden. Militairen van elke legereenheid krijgen zo de gelegenheid hun magere soldij wat bij te spekken. Een groep panners betaalde samen 700 euro en mochten dan enkele uren naar diamant zoeken. Maar dat soort relatief “gunstige” deals zijn verleden tijd: nu mogen ze nog hooguit de helft van de opbrengst houden.

Syndicaten bieden echter geen enkele bescherming aan de panners en op het moment dat private veiligheidsdiensten of militaire politie een aanval uitvoeren, is het ieder voor zich. Veel illegale diamantzoekers worden gemolesteerd of gedood, lokale bewoners bedreigd of verjaagd. De ngo van Maguwu verzamelde actuele getuigenissen over de brutaliteit van soldaten, politiemensen en veiligheidsdiensten die sterk toenam. Dat was geen toeval volgens de PAC. Chiadzwa trok als een magneet tienduizenden verarmde mensen aan. De militaire junta van JOC vond het welletjes en begon het gebied vanaf eind 2009 verder te zuiveren en af te grendelen.

Maguwu wist zijn rapportages te staven met materiaal uit wel heel onverdachte bron: een intern en vertrouwelijk document over Operatie Hakudzokwi van 7 mei, opgesteld door ene Mawere N. voor het JOC. Het document beschrijft in detail schietpartijen, sweeping operations tegen diamantzoekers en het opdoeken van syndicaten. Voorts meldt het rapport dat in april 2010 ‘527 illegale panners zijn gearresteerd’. En om de drie mijnbedrijven wiens ‘operaties goed verlopen’ ter wille te zijn, moeten nog ruim honderd families worden ‘herplaatst’. Conclusie: ‘De situatie is onder controle en beheersbaar’ en dat is goed voor ‘een investeringsvriendelijk klimaat’.

Het document bevestigt niet alleen het repressieve beleid maar toont ook dat het JOC überhaupt nog bestaat. Niet onbelangrijk, want volgens een overeenkomst uit 2008 tussen president Mugabe en premier Morgan Tsanvgirai moest het JOC opgeheven worden. Het document bevestigt bovendien dat het JOC zelf direct betrokken is bij de boomende diamantbusiness.

Achter de tralies

Chikane’s moest in opdracht van de internationale diamantwereld nagaan of Zimbabwe de voorwaarden naleeft die in 2009 waren overeengekomen om opnieuw diamanten te mogen exporteren. Je zou denken dat Chikane als monitor voor het Kimberleyproces blij was met de informatie die Maguwu hem aanreikte –temeer daar het heel moeilijk is over Chiadzwa onafhankelijke info te vinden. Maar de man vond er niet beter op dan het uitgelekte JOC-document stante pede te overhandigen aan de Zimbabwaanse autoriteiten. Chikane noemde het schandalig dat Mugawu hem ‘gestolen, staatsgevoelige’ documenten had overhandigd en hem zo in gevaar had gebracht.

Op 3 juni gaf de opgejaagde Farai Maguwu zich uiteindelijk aan bij de politie in Mutare. Hij vloog 36 dagen achter de tralies. Hij zat vast onder soms barbaarse omstandigheden en zijn rechten werden niet gerespecteerd, maar hij werd tenminste niet gemarteld zoals zijn broer. Pas eind september werden de strikte voorwaarden voor zijn borgtocht afgezwakt.

‘Chikane is door zijn optreden niet geloofwaardig meer’, oordeelt Machinda Marongwe, directeur van de National Association of Non Governmental Organisations, een coalitie van ngo’s in Harare. ‘Hij speelde informant voor Zanu (Zimbabwe Afrikaanse Nationale Unie, de partij van Mugabe, hvs) in plaats van het Kimberleyproces te informeren. De ngo-wereld eist nu dat Maguwu alsnog de man wordt die de situatie namens het Kimberleyproces mee gaat monitoren, maar dat proberen Zimbabwe en landen als Zuid-Afrika te voorkomen.’ Volgens Marongwe heeft Zimbabwe het Kimberleyproces en de internationale gemeenschap nodig ‘als breekijzer in de strijd voor transparantie, om ervoor te zorgen dat de diamanthandel het land ten goede komt.’

Begin november komt het Kimberleyproces in Israël bijeen om de zaak opnieuw te evalueren en te bepalen wie namens de ngo-wereld in Zimbabwe, samen met Chikane, mag gaan rondneuzen in naam van transparantie. De ngo’s willen dat het Farai Maguwu wordt.

Besmeurd met bloed

Europarlementslid Judith Sargentini (GroenLinks) diende een resolutie in over de arrestatie van Maguwu, stelde vragen en volgt de zaak op de voet. Sargentini was destijds als ngo-afgevaardigde direct betrokken bij de onderhandelingen over het oprichten van het Kimberleyproces. Sargentini: ‘Monitor Chikane is totaal ongeloofwaardig. Hij heeft gevoelige documenten doorgespeeld aan de autoriteiten. Als Zuid-Afrikaan met familiebanden in de antiapartheidsstrijd weet je dat je op die manier mensen in gevaar brengt. De Europese Commissie had hier aan de bel moeten trekken, maar dat deed ze niet. Dat Chikane aanblijft, zegt ook iets over het belang dat Zuid-Afrika hecht aan de diamantbusiness in Zimbabwe. Maar eigenlijk klopt dat rationeel niet. In Zuid-Afrika worden diamanten op een eerlijke manier geëxploiteerd en worden de opbrengsten gedeeld met de staat. Zij hebben er absoluut geen belang bij dat de diamantbusiness nu opnieuw wordt besmeurd met bloeddiamant uit Zimbabwe.’

Volgens Sargentini is het onverantwoord dat de EU de toestand in Zimbabwe legitimeert via een “neutrale” opstelling in Kimberleyproces. Sargentini: ‘Als men niet erkent dat dit conflictdiamanten zijn, dan moet men desnoods de definitie ervan verruimen.’ Antwoord van Roger Moore van de Europese Commissie: ‘Het Kimberleyproces werkt. Hoewel de omstandigheden in de mijnen (in Zimbabwe, hvs) nog steeds afschuwelijk zijn, is er geen sprake van een gewapend conflict. We moeten de diamanten certificeren om ze uit het zwarte circuit te houden. En de opbrengsten moeten naar de schatkist. Ik geef toe dat het een moeilijke balans is.’

Maar volgens één van dé belangrijkste onafhankelijke onderzoeksjournalisten en publicisten van de diamantbusiness, de Israeli Chaim Even-Zohar is de zaak glashelder. In zijn Diamond Intelligence Brief over Zimbabwe concludeert hij –na het lezen van de eerder vermelde ngo-rapporten en de strijd tussen Chikane en Maguwu– dat een groep rebellen de opbrengst van diamant gebruikt om militaire macht aan te wenden en de staat te destabiliseren: ‘Vermits het JOC de huidige premier Tsvangirai niet erkent, stelt Partnership Africa Canada dat het bij de diamanthandel gecontroleerd door JOC per definitie om conflictdiamanten gaat volgens de definitie van het Kimberleyproces. Machtige gewapende elementen gebruiken de diamant om de huidige legitieme eenheidsregering te bevechten en leggen alleen verantwoording af aan president Mugabe.’

Er leven hardnekkige geruchten dat de first lady zelve, Grace Mugabe, rechtstreeks betrokken zou zijn bij de geheime diamantwinning in het zuiden van het land, samen met het schimmige Russisch bedrijf DTZ Ozego. Alexander Gregory, de manager van de mijnbouwsite waar veel meldingen over schendingen van mensenrechten gemeld worden, antwoordde slachtoffers van geweld door veiligheidsdiensten dat ze maar beter niet konden gaan klagen want ‘de vrouw van jullie president is mijn baas’.

Je zou verwachten dat Chikane als monitor voor het Kimberleyproces blij was met de informatie die Maguwu hem aanreikte. Maar de man overhandigde het uitgelekte document stante pede aan de Zimbabwaanse autoriteiten.

Kom meer te weten over bloeddiamanten in Zimbabwe: 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.