Donkere wolken boven VN-vredesmacht voor Darfur

De VN Veiligheidsraad besloot op 24 maart 2005 tot oprichting van de United Nations Mission in the Sudan (UNMIS) om het vredesakkoord te ondersteunen dat tussen Khartoum en de Sudan People’s Liberation Movement/Army (SPLM/SPLA) van Zuid-Soedan werd gesloten. Humanitaire hulp en het bewaken van de mensenrechten en de prille vrede na decennia van oorlog vormt het mandaat van UNMIS.
Op 31 augustus 2006 breidde de VN Veiligheidsraad, het mandaat van UNMIS uit tot Darfur om het daar bereikte vredesakkoord (Darfur Peace Agreement, DPA ) te ondersteunen. De 7000 soldaten van de Afrikaanse Unie (AMIS) die in Darfur werden gestationeerd, zullen nu worden ondersteund door VN-soldaten, zoveel mogelijk uit Afrikaanse landen. Zo zou een zogenaamde ‘hybride’ vredesmacht bestaande uit 20.000 soldaten. De grote vraag is nu of de uitbreiding er ook echt komt en zo ja of dat zal leiden tot een effectievere vredesmacht.
    
Duidelijk is wel dat de huidige vredesmissie in Darfur onvoldoende slagkracht heeft. De slecht uitgeruste 7000 soldaten van AMIS moesten een explosief gebied zo groot als Frankrijk bewaken. ‘We kwamen overeen dat het commando bij de Afrikanse Unie blijft en dat de prioriteit moet worden gegeven aan soldaten uit Afrika,’ aldus Mutrif Siddiq, de officiële onderhandelaar van Soedan.
En de vraag is of er voldoende Afrikaanse soldaten zullen willen komen. Verschillende AMIS-soldaten in de AMIS-basis El Fasher, de hoofdstad van Darfur, verklaren dat de motivatie totaal weg is omdat ze al minstens een half jaar niet betaald zijn. Maar de Afrikaanse Unie krijgt hiervoor toch veel geld van de Europese Unie, waar blijft dat geld? ‘Dat zweeft ergens tussen Addis en Khartoum,’ antwoord een cynische Europese politieman, werkzaam in Darfur. Enkele jonge Gambiaanse soldaten bij een wachtpost, doen hun beklag: ‘We zijn hier sinds december en hebben nog niet één maand uitbetaald gekregen. Protesteren helpt niet. Bovendien komen we hier om de mensen te beschermen en dan vallen ze ons aan. Twee weken geleden werd hier vlakbij onze compound een Ghanees doodschoten bij een gewapende aanval. We zijn blij dat we eind van de maand naar huis kunnen.’    
Ook rond de financiering van de uitgebreide VN-vredesmacht dreigen problemen, zo signaleert de Britse krant The Guardian. Het budget van de VN voor vredesmissies is op dit moment nagenoeg nihil. Volgens de Amerikaanse ex-senator Timothy Wirth, nu direkteur van de United Nations Foundation, is er zelfs een tekort van 500 miljoen dollar dat eind dit jaar kan oplopen tot een miljard dollar. Wirth waarschuwde dat de Darfurmissie gevaar loopt als de VS hun contributie aan de VN niet betalen. In de VS loopt momenteel een campagne om de Amerikaanse senaat aan te manen om de achterstallige VN-contributie alsnog snel te betalen. Ironisch genoeg was het met name de Amerikaanse regering die Khartoum zwaar onder druk zette om een VN-vredesmacht voor Darfur te accepteren. 
Water 
Voorts is het de vraag of de samenwerking van AMIS-soldaten  met – mogelijk - wel goedbetaalde VN-soldaten goed zal verlopen, omdat er ook al sprake zal zijn van verschillende commandostructuren. Volgens VN-persneel in El Fasher veroorzaken het zwakke mandaat van en onduidelijke commandostructuren binnen AMIS nu al operationele problemen. ‘Amis heeft een zwak en algemeen geformuleerd mandaat, en ontbeert goede commandostructuren. Rwandese soldaten nermen geen andere orders aan dan die uit Kigali,’ aldus een VN-medewerker:        
Daarnaast is er het veiligheidsprobleem dat de soldaten demotiveert. Het maakt de grootste humanitaire operatie ter wereld, met ruim 10.000 hulpverleners en ongeveer dertig vluchtelingenkampen (tien kamen in Tsjaad niet meegerekend), enorm moeilijk. Grofweg 3,6 miljoen mensen in Darfur zijn direct afhankelijk van die humanitaire operatie. Een hulpverlener in Darfur vertelt: ‘Ironisch genoeg is de situatie sinds de vredesakkoord tussen Khartoum en de Sudan Liberation Movement, van mei 2006 alleen maar verslechterd. Het geweld is in heel Darfur geëscaleerd. Begin 2006 konden we nog overal humanitaire hulp verlenen. Nu nog maar in 60 procent van de gebieden. Een kwart van de hulpbehoevenden konden we niet bereiken. AMIS kon de vluchtelingen nog beschermen, nu niet meer door totale demoralisering én het geweld. In maart 2007 alleen werden zeven Amis-soldaten gedood door verschillende, kleine milities die het vredesakkoord niet erkennen. Sinds juli 2006 tot maart 2007 werden er 56 humanitaire konvooien aangevallen, werden 12 hulpverleners gedood en 40 kampen aangevallen. Er is effectief een patroon van toenemende aanvallen op vredestroepen.’  

Er is nog een derde operationeel en nijpend probleem: de bevoorrading van grote groepen vluchtelingen én straks ook duizenden VN-soldaten met water en voedsel. VN-hulpverleners vrezen voor een implosie van de situatie van El Fasher. De drie daar bestaande vluchtelingenkampen zitten met in totaal 144.000 mensen nu al overvol. Een hulpverlener: ‘In de drie kampen kunnen we eigenlijk geen mensen meer toelaten. Maar een vierde kamp wil de overheid niet openen. De kampen zitten vol met aanhangers van rebellenleider Miniwani. De vrees van de Soedanese autoriteiten is dat als hij zich terugtrekt uit de DPA, dat El Fasher dan plots omringd wordt door 200.000 aanhangers van de rebellen!’   
Een ander bijzonder nijpend probleem is de watervoorziening. ‘Als de VN-vredesmacht zoals voorgesteld, wordt uitgebreid tot 20.000 vredessoldaten dan hebben we écht een probleem,’ vertelt een VN-man, ‘want nu al daalt het waterpeil rond de vluchtelingkampen héél snel. In het kamp Abushouk met 54.000 vluchtelingen hebben we 33 hand waterpompen, waarvan er al 9 droog zijn gevallen. De watervoorziening wordt een groot probleem. We durven er eigenlijk niet eens aan denken.’      

Zuid-Soedan
Een vierde problem van de op til zijnde uitbreiding van de Amis-Unmis vredesmacht in Darfur is dat die ten koste zal gaan van beschikbaar materiaal en personeel voor het bewaken van de al even fragiele vrede in Zuid-Soedan. Die vrede (Comprehensive Peace Agreements) werd in januari 2005 getekend tussen de SPLA van John Garang en Khartoum. Sinds 1956 was het constant oorlog in Zuid-Soedan, met een tussenpose tussen 1973 en 1983. Balans: twee miljoen doden. En een getraumatiseerd stuk Soedan dat van nul moet beginnen.
In de Zuid-Soedanese hoofstad Juba maakt het lokale VN-commando zich zorgen over de gevolgen van hun nu al moeilijke missie, als gevolg van de uitgebreide missie in Darfur.
Het grootste probleem dat UNMIS in Zuid-Soedan momenteel vaststelt is dat de deadline van 9 juli moeilijk gehaald zal worden. Dan moeten alle soldaten van het Soedanese leger zich hebben teruggetrokken. Bovendien moeten volgens het vredesakkoord de Zuid-Soedanese milities die meevochten aan de zijde van Khartoum zich integreren in de SPLA of vertrekken. ‘Die integratie verloopt zeer traag omdat er onvoldoende opleidingscapaciteit en trainingsmogelijkheden zijn. En dat heeft weer e maken met een heel gebrekkige capaciteiten en budgetten van de nieuwe Zuid-Soedanese overheid,’ aldus een diplomaat. De wederopbouw na een halve eeuw vernietiging verloopt bijzonder traag. In de hoofdstad Juba is men nét begonnen met het aanleggen van degelijk wegen. Voor de rest is er niets: zelfs geen schoon drinkwater en amper electriciteit.  ‘Op een donorconferentie in Oslo werd 4 miljard dollar aan steun toegezegd voor de wederopbouw van Zuid-Soedan, Maar de Wereldbank bijvoorbeeld nog amper geld overgemaakt met het argument dat er geen banken zijn in Zuid-Soedan.’ De diplomaat voegt eraan toe dat de GOSS  (Government of South Sudan) nu al wordt verdacht van corruptie: ‘In 2006 had de GOSS 700 miljoen dollar aan olie-inkomsten, het is onduidelijk waar dat geld is gebleven.’ 
Zo’n negentig procent van de Soedanese legersoldaten (in mei zo’n 58.000)  heeft zich volgens het UNMIS-commando in Juba teruggetrokken: ‘Behalve in gebieden als Malakal. We houden de situatie daar goed in de gaten.’ Volgens een westers diplomaat is het niet toevallig dat het steeds gaat om ‘gebieden op de grens tussen noord en zuid, waar olie is gevonden’.  
De vrede tussen Noord en Zuid blijft dus wankel, waarschuwt Riek Machar, vice-president van Zuid-Soedan: ‘Het uitblijven van overeenstemming tussen Noord en Zuid over de exacte grenzen, met name in de olierijke gebieden, zijn de grooste struikelstenen voor het bewaren van de vrede.’ In december waren er gewapende schermutselingen, gerelateerd aan de betwiste oliebronnen én de trage integratie van de milities in de SPLA. ‘Waarom zou Khartoum haast maken bij het vastleggen van de grenzen? Ze weten dat ze er alleen bij te verliezen hebben,’ aldus de diplomaat. De strijd om grondstoffen en slecht bestuur, het zijn twee oorzaken die onvoldoende worden erkend als brandstof voor de brandhaard Soedan.