Doodseskaders en jeugdbendes hard tegen hard

Toen er twee weken geleden op één dag 35 gevangenen omkwamen tijdens gevechten in verschillende gevangenissen keek niemand in Guatemala daarvan op. Dat de gevangenen elkaar te lijf gingen met automatische wapens van een hoog kaliber en zelfs met granaten, wekte evenmin verbazing. De gevechten maakten deel uit van een veldslag tussen de twee gevaarlijkste jeugdbendes in het land, de Salvatrucha en de M-18. Die rivaliteit stopt nooit, ook niet tussen de gevangenismuren.

Meer onrust wekt het hoge aantal moorden op straat. Guatemala kent volgens de Inter-Amerikaanse Mensenrechtencommissie het hoogste aantal moorden van heel Latijns-Amerika: 70 per 100.000 inwoners. Dat is grotendeels te wijten aan de maras, de jeugdbendes. Ook El Salvador, Honduras en Nicaragua worden overspoeld door het fenomeen.

De jeugdbendes zijn een probleem dat ingevoerd is vanuit de Amerikaanse grootsteden. De eerste bendes werden in de jaren 80 gesticht door Salvadoraanse criminelen die vanuit Los Angelos werden gedeporteerd naar hun geboorteland. Als gevolg van de repatriëringen, begonnen de misdaadcijfers in de jaren 90 de pan uit te swingen in El Salvador. De bendes, een kanker die woekert op een ondergrond van verpaupering, verspreidden zich over Honduras, Guatemala, Nicaragua en recent ook Mexico.

Precies uit vrees voor de oprukkende jeugdbendes, deporteren de VS gewelddadige Latino-jongeren ook nu nog massaal naar Centraal-Amerika. Vorige maand kondigden de Amerikaanse autoriteiten aan dat 600 bendeleden die momenteel een straf uitzitten in Amerikaanse gevangenissen, na hun vrijlating naar hun geboorteland worden overgevlogen. Per dag deporteren de VS tussen 20 en 30 minderjarigen naar Honduras, Mexico en Guatemala, schat Marta Savillón van de kinderrechtenorganisatie Casa Alianza.

De Centraal-Amerikaanse landen proberen één vuist te maken tegen de maras. Eind juni sloten ze (met uitzondering van Costa Rica) een akkoord voor de samenwerking van hun ordediensten. El Salvador en Honduras hebben een reeks draconische wetten aangenomen. Jongeren kunnen louter omdat ze lid zijn van een bende jaren achter de tralies belanden. Uiterlijke tekenen van lidmaatschap - tatoeages, handtekens, hoofddoeken, korte haarsnit - zijn een wettelijke basis voor arrestaties.

In het kader van de operatie Super Mano Dura (Superstalen Vuist) lanceerde de Salvadoraanse regering van Antonio Saca op 1 september ‘antibendepatrouilles’ in de hoofdstad. Teams van telkens drie soldaten en twee agenten sporen actief bendeleden op. De gezamenlijke patrouilles opereren alsof ze op jachtexpeditie zijn, klaagt Savillón van Casa Alianza. De patrouilles jagen jongeren weg uit rehabilitatieprogramma’s. De kinderrechtengroep vreest voor een militarisering van El Salvador en voor een verdere escalatie van het geweld.

Mensenrechtengroepen vrezen dat er in de straten van El Salvador en Guatemala doodseskaders aan het verschijnen zijn, net als in Honduras. Onder meer Amnesty documenteerde in dat land het bestaan daarvan aan de hand van ettelijke standrechtelijke executies. De vermoorde jongeren maakten vaak geen deel uit van bendes, maar droegen enkel de uiterlijke tekenen daarvan. De Hondurese maatschappij kijkt met onverschilligheid en apathie naar de dood van deze kinderen. Sommige kranten suggereren dat moordpartijen de enige oplossing zijn voor het veiligheidsprobleem.

De Hundurese president Ricardo Maduro erkent dat er een probleem is en heeft twee jaar geleden al een onderzoek geopend om de doodseskaders te identificeren. Een speciale eenheid bij het ministerie van Justitie voert het onderzoek en heeft intussen 285 mensen aangeklaagd. Slechts acht werden tot dusver veroordeeld. Ricardo Díaz, het hoofd van de speciale eenheid, bevestigt dat leden van de Hondurese politie en het leger betrokken zijn bij de standrechtelijke executies. Ook in Guatemala is er sprake van sociale zuiveringsacties, zegt Sergio Morales, de aanklager voor de mensenrechten.

Van een echte strategie tegen de wortels van het probleem is nauwelijks spraken. El Salvador, Nicaragua, Honduras en Guatemala bengelen aan de staart van de ontwikkelingsindex van UNDP. Meer dat de helft van de 38 miljoen mensen in Latijns-Amerika leven onder de armoedegrens.

De Economische Commissie voor Latijns Amerika en de Cariben (Eclac) verklaart het fenomeen van de maras als volgt: Identiteitsverlies als gevolg van sociale and economische uitsluiting, problemen binnen het gezin, werkloosheid en een cultuur van geweld drijven mensen ertoe om hun identiteit opnieuw op te bouwen in jeugdbendes. (MM/ADR)