Drie vragen aan Barbie Zelizer

Waarom is het zo belangrijk om bewuster om te gaan met het verleden en met het collectief geheugen in de journalistiek?

Zelizer: Het verleden is een integraal deel van zowat elk nieuwsitem dat we lezen, horen of bekijken. Wanneer een journalist een parallel maakt tussen 9/11 en Pearl Harbor, zijn dat strategische keuzes om een bepaald doel in het heden te dienen. Omdat we dat verleden vaak niet verwachten in de journalistiek, hebben we nog geen methoden ontwikkeld voor journalisten om systematischer terug te blikken. Wanneer die terugblik op een onverantwoorde manier op het heden reflecteert, kan dat erg problematisch zijn.

Een sprekend voorbeeld is het beeld van het neerhalen van een standbeeld dat teruggrijpt naar de Hongaarse revolutie. Dit beeld wordt veelvuldig gebruikt in zogenaamde volksrevoluties overal ter wereld. Het meest bekende voorbeeld is het neerhalen van Saddam Hoesseins standbeeld. Dat was helemaal geen volksrevolutie, het was geënsceneerd door Amerikaanse troepen. Maar omdat die visuele geheugensteun voorhanden was, kon het gebruikt worden om een verhaal te spinnen rond de idee dat de democratie Bagdad had bereikt.

Collectief geheugen is per definitie subjectief. Moeten we in de journalistiek dan afscheid nemen van de idee van objectiviteit?

Zelizer: Wat is objectiviteit? Er bestaan zachtere manieren om over objectiviteit na te denken. Denk bijvoorbeeld aan verantwoordelijkheid, betrouwbaarheid, onpartijdigheid, accuraatheid. Het zijn allemaal attributen van objectiviteit, ze behoren tot dezelfde familie, maar geen van hen pretendeert dat een nieuwsitem de gehele waarheid bevat.

De idee van objectiviteit creëert de verwachting dat we in een bepaald bericht, van een bepaald medium of reporter, de gehele waarheid mogen verwachten. Er is dus ook een taak weggelegd voor de nieuwsconsumenten. Zij moeten hun verwachtingen aanpassen en de reflex hebben om actief verschillende invalshoeken van één bepaald evenement of gebeurtenis te consulteren.

Maak u zich zorgen over de staat van de journalistiek vandaag?

Zelizer: Het staat buiten kijf dat dingen veranderen maar ik maak me geen zorgen. In de VS hebben kranten niet dezelfde waarde meer als vroeger, maar in India bijvoorbeeld schieten ze de hoogte in. Ik denk dat we dus veeleer aankijken tegen een verandering in het landschap.

De alarmbellen van zij die het einde van de journalistiek aankondigen, dienen vooral de groep mensen die hun inkomsten bedreigd zien. Als onderzoekster van de journalistiek denk ik niet dat het mijn rol is hierin mee te gaan. Het sterkt me wel in de overtuiging dat we terug moeten grijpen naar de kernwaarden van de journalistiek.

Zelizer was te gast bij de VUB in het kader van de Corelio-leerstoel.