Druk van hogeinkomenslanden op milieu onhoudbaar

Hoeveel vissen kunnen we vangen voor we hun voortplanting in gevaar brengen? Hoeveel vervuiling kan de atmosfeer aan voor we de gevaren van klimaatverandering beginnen voelen? Hoeveel water kunnen we onttrekken aan ondergrondse reservoirs en rivieren voor rivieren en zeeën opdrogen?, vroeg Tony Long van het Wereldnatuurfonds (WWF) bij de voorstelling Living Planet Report 2004 in Brussel. De waarheid is dat de mens de grenzen van de aarde al in 1987 heeft overschreden, meent de organisatie voor natuurbehoud. We jagen ons natuurlijk kapitaal er veel sneller door dan de aarde het kan vernieuwen, zegt Claude Martin, de directeur van WWF-Internationaal.

De vijfde editie van het tweejaarlijkse rapport toont aan welk tempo de mens de aarde uitwoont. Terwijl de wereldbevolking blijft aangroeien, gaat het met het aantal gewervelde dieren net de andere kant op. De Living Planet Index schat dat het aantal gewervelde dieren op aarde de afgelopen drie decennia met 40 procent is gedaald. Het aantal zoetwaterdieren in rivieren, meren en moerassen is tussen 1970 en 2000 met de helft gedaald, zegt het WWF. In zee en op het land daalden de bestanden telkens met 30 procent. De index is een optelsom van de populaties van een duizendtal soorten.

De oorzaak van die dramatische daling? De steeds stijgende vraag naar energie en andere natuurlijke rijkdommen. Het WWF schat dat de mens nu 20 procent meer consumeert dan de aarde aankan. Bijzonder alarmerend is onze energie-voetafdruk, waarin fossiele brandstoffen als kolen, gas en olie het overwicht hebben. Die nam tussen 1961 en 2001 toe met 700 procent.

Onze ecologische voetafdruk - de impact van de mens op de aarde - blijft stijgen. Het rapport van 2004 toont dat de gemiddelde voetafdruk van de mens 2,2 hectare per persoon bedraagt, terwijl er maar 1,8 hectare per persoon beschikbaar is. De voetafdruk is een ruwe berekening van de oppervlakte land en zee de mens nodig heeft om te produceren wat hij consumeert en om het afval te verwerken dat daarbij overblijft.

De tweejaarlijkse update van die ecologische voetafdruk toont opnieuw dat de industrielanden op een onhoudbaar grote voet leven. In de Verenigde Staten en West-Europa is per inwoner respectievelijk 9,2 en 5,1 hectare nodig om de honger naar energie, grondstoffen en andere natuurlijke goederen te stillen. Ter vergelijking: de modale Aziaat en Afrikaan passen met hun ecologische voetafdruk van respectievelijk 1,2 en 1,3 hectare vier tot acht keer in de zevenmijlslaarzen van het Westen.

Het WWF legt de bovengrens op 1,8 hectare per aardbewoner - dat is alle bruikbare land- en zeeruimte gedeeld door het aantal aardbewoners. Enkel Azië en Afrika blijven onder die bovengrens voor duurzame ontwikkeling. Ook Centraal- en Oost-Europa (3,8 hectare per inwoner) Latijns-Amerika en de Cariben (3,1 hectare), het Midden-Oosten (2,1 hectare) belasten de aarde met een ‘te grote’ voetafdruk.

Het rekenwerk voor het rapport werd uitgevoerd door het Global Footprint Network, een organisatie die vorig jaar een internationale en door de VN erkende standaardformule uitwerkte. Ze werd opgericht door Wackernagel en Reece, de twee Canadezen die de ecologische voetafdruk bedachten in 1996. Een erg betrouwbare methode, bevestigt Erik Paredis van het Centrum voor Duurzame Ontwikkeling (CDO) van de universiteit van Gent. Al kan je discussiëren over waar je de lat precies legt.

Natuurbehoud is geen exacte wetenschap. Er bestaat in het debat over duurzame ontwikkeling veel discussie over de vraag wat de draagkracht van de aarde is, nuanceert Paredis. Sommigen leggen de bovengrens hoger, bijvoorbeeld omdat ze meer vertrouwen hebben in technologieën voor afvalverwerking. Maar je kan wel met zekerheid zeggen dat de draagkracht overschreden is.

Het WWF lanceert een oproep aan alle beleidsmakers om de ecologische voetafdruk te gebruiken als beleidsinstrument. Daarvoor is het een iets te grof instrument”, vindt onderzoeker Paredis. De voetafdruk neemt uiteenlopende parameters samen - energie, watergebruik, grondstoffen, visvangst, landbouw, veeteelt, enzovoort - en zet alles om naar oppervlakte. Daarmee krijg je een mooi beeld van de omvang van het probleem. Maar voor het toetsen van oplossingen hou je de zaken beter gescheiden. ‘Milieugebruiksruimte’ is daarvoor veel bruikbaarder: dat concept drukt water gewoon uit liter en grondstoffen in ton.

Het WWF hoopt dat de nieuwe Europese Commissie, die begin volgende maand aantreedt, rekening houdt met de bevindingen van het ‘Living Planet Report 2004’. De EU wil de wereld doen geloven dat het de kampioen van de duurzame ontwikkeling is, maar op het terrein merken we daar weinig van. Het is nu tijd om de daad bij het woord te voeren, zegt Tony Long, de directeur Europees Beleid bij het WWF. Europa heeft genoeg gelegenheden om zich te bewijzen, meent Long: de verlenging van het Kyoto-verdrag tegen klimaatverandering na 2012, de herziening van de Europese ontwikkelingshulp, de steun voor de nieuwe lidstaten. Op al die domeinen is een ommezwaai mogelijk. (MM)