Eden in de vuurlinie

Het gebied tussen Tigris en Eufraat dat dagelijks op het televisiescherm te
zien is, speelde in vroeger tijden al een bijzondere rol. Het was de
leefruimte van de Babyloniërs en Sumeriërs, de architecten van de moderne
beschaving in het Midden-Oosten. De aanwezigheid van water speelde een
belangrijke rol bij de uitbouw en bloei van hun samenleving. Ook vandaag is
tweestromenland een belangrijke oase voor zowel mens, dier als plant. Niet
alleen voor de Irakezen, die de huidige bewoners zijn van kern-Mesopotamië,
maar ook voor de watervoorziening van Turkije, Syrië en Iran.

Het hart van Mesopotamië - tweestromenland - ligt in Zuid-Irak, bij de
grens met Iran en vlakbij grote steden als Basra. In deze regio woedden bij
het begin van de oorlog, op 20 maart, de eerste oliebranden, maar voorlopig
bleven mens en natuur nog gespaard van het inferno van de vorige
golfoorlog, toen 1.600 bronnen in brand werden gestoken door Iraakse
militairen.

De golfoorlog van 1991 was in alle opzichten een natuurramp. Het lokale
ecosysteem werd erg vervuild door de afval van conventionele wapens en door
het drukke verkeer van troepen en vluchtelingen. Ook de oorlog tussen Iran
en Irak van 1980 tot 1988 berokkende heel wat schade. Er werden mijnen
gelegd in het moeilijk te controleren moeras, die tot vandaag een
belemmering vormen voor de traditionele bewoners van het gebied en
afstammelingen van de Sumeriërs, de Ma’dan. Van de 95.000 bewoners die
tussen 1991 en 1993 het gebied moesten verlaten, waren 40.000 Ma’dan. Velen
van hen leven nog steeds in kampementen in Iran of in de steden.

De vernietiging van de moerassen is het grootste ecologische probleem in
de hele regio, zowel voor de natuur als voor de mensen die nood hebben aan
veilig water. In het Midden-Oosten is water belangrijker dan olie,
beklemtoont Jonathan Lash, voorzitter van het Wereldwaterinstituut (WRI).

Voor de bevolking in de regio zijn de moerassen een bron van eten en
drinken. Er worden schaal- en schelpdieren gekweekt, 60 procent van de
verse vis van de Iraakse markt komt van de moerassen en ook de duizenden
eenden en ganzen die op lokale marktjes te koop zijn en voor de Irakezen
een belangrijke bron van eiwitten vormen, zijn uit het gebied afkomstig.
Daarnaast is er uiteraard de nood aan drinkwater. De burgers van de
zuidelijk stad Basra, die door Britse troepen wordt omsingeld, ondervinden
hoe moeilijk het is te overleven zonder het water uit de naburige moerassen.

Toen Hassan Partow, medewerker van het Milieuprogramma van de VN (UNEP)
vorig jaar de regio bezocht, brak zijn hart. Van de 20.000 vierkante
kilometer die het moerasland in 1970 groot was, blijft anno 2003 slechts
zeven procent over. Waar hij een vruchtbaar gebied met miljoenen vogels,
waarvan sommigen van zeldzame soorten, hoopte aan te treffen, vond hij een
woestijnlandschap vol militairen aan.

Het is gewoon ongelofelijk om je te realiseren dat een ecosysteem dat een
duizend jaar lang groeide, vernietigd kan worden in een paar jaar. Partow
nuanceert wel het beeld van de ecologische verwoesting die de golfoorlog
van 1991 aanrichtte. Zowel Irak als Turkije hebben ambitieuze
afwateringsprojecten die het gebied langzaam droogleggen. Maar al is het
moeilijk in te schatten in welke mate deze projecten precies
verantwoordelijk zijn voor de ecologische schade, het staat vast dat de
oorlogen een substantiële rol hebben gespeeld en spelen.

Volgens het UNEP is het in elk geval is het tijd voor actie. Als er niets
gebeurt, zijn de moeraslanden van Mesopotamië over vijf jaar helemaal
verdwenen. Volgens Partow moeten de moerassen op korte termijn bevloeid
worden vanuit Iran. Alleen een ambitieus regionaal plan waarbij Iran, Irak,
Syrië en Turkije samenwerken, kan ook op lange termijn soelaas bieden. De
hoop dat er na de oorlog veel energie zal worden besteed aan het milieu is
bij zowat alle specialisten bijzonder klein. Het lijkt erop dat de tuinen
van Eden echt een mythische plek zullen worden.