Een andere mening over China in Afrika

Deborah Brautigam is de auteur van The Dragon’s Gift: The Real Story of China in Africa. Als het over China in Afrika gaat, vindt Brautigam het belangrijk om eerst en vooral te begrijpen dat het niet gaat om hulp. ‘Zij gebruiken business. Het Westen stelt als voorwaarde voor hulp dat er een goed beleid komt voordat er ontwikkeling kan komen.’ China heeft een andere logica: ‘China richt zich direct op investeringen in infrastructuur en gebruikt diplomatie en het gaat er vanuit dat het beleid kan verbeteren wanneer de economie zich ontwikkelt.’

‘Clash of theories’

Tijdens de studiedag benoemt ze de ‘clash of theories’: ‘Het Westen geeft om goed beleid, China niet. Dat wordt telkens gebruikt om te argumenteren dat China’s betrokkenheid geen goede zaak is voor Afrika. Maar de westerse bedrijven hebben geen probleem met een slecht beleid.’

Ze plaatst in haar inleiding de visies van China en het Westen tegenover mekaar als het gaat over de zaken waarover verontwaardiging bestaat. ‘Toen China als deel van zijn bijdrage ook investeerde in de woning van de Soedanese president, reageerde het Westen geschokt. Wanneer westerse ontwikkelingswerkers naar Afrika gaan en logeren in een vijfsterrenhotel is China ook geschokt. Wat dat laatste betreft kunnen Chinezen op veel meer sympathie rekenen in Afrika, want ze hebben niet veel nodig tijdens hun verblijf.’

Philip Linza Lukeke van de Union National des Travailleurs du Congo (UNTC) vindt de investeringen van China noodzakelijk. ‘Het Westen heeft in het verleden zijn verantwoordelijk niet opgenomen. Voordat China kwam was Congo totaal afgesloten door het embargo. Overal zaten gaten in de wegen en we waren op zoek naar iemand die wou investeren’, legt Lukeke uit. ‘China zag dat het Westen teveel voorwaarden vroeg en de contracten met China kwamen op tijd.’

Vragen over de Chinese aanpak

De Antwerpse professor Stefaan Marysse ziet niet alles zo rooskleurig en heeft vragen bij de manier waarop de contracten werden onderhandeld. ‘Een Congolese president heeft niet veel ruimte om te onderhandelen want die moet ook denken aan een herverkiezing. Mensen willen resultaten zien’, aldus Marysse.

Marysse heeft twijfels bij de tussenkomst van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) die als gevolg had dat China het bedrag van een investering moest verlagen. ‘Toen kreeg Congo 3 miljard in plaats van 6 miljard. Maar Congo heeft veel meer nodig.’ Marysse vindt het verder ook vreemd dat in een contract niets staat over de toegevoegde waarde die in Congo moet blijven.

Brautigam zelf stelt zich ook wel enkele vragen over de Chinese aanpak. ‘Zo is het niet duidelijk wie moet instaan voor het onderhoud van een gebouw of weg. En welke zijn de criteria aan de hand waarvan een project geselecteerd wordt? Wordt gekeken naar wat het meest nodig is, of wordt er soms geïnvesteerd in de buurt waar bevriende mensen van de regering wonen?’

Chinese arbeiders

Wanneer uit het publiek vragen komen over de lage lonen en de uitbuiting van arbeiders stelt Brautigam dat ‘China zich wel bewust is van de kritiek’. Carlos Polenus, adviseur bij het Internationaal Vakverbond (IVV) met betrekking tot China, spreekt over een aantal “push-factoren” om aan te geven dat er verbeteringen op gang komen. ‘In de zogenaamde economische zones zijn de lonen hoger en zijn ook elementaire voorzieningen aanwezig. In het management is er een tripartit waar ook vakbonden zitten.’

Dat er nog problemen zijn, ontkent Polenus niet: ‘Vooral voor de Chinese arbeiders is het moeilijk.’ Hij vermeldt dat niet alleen in Afrika maar ook in Polen Chinese werknemers zitten. ‘Die krijgen hun loon niet uitbetaald in Polen of Afrika, maar hun familieleden in China zouden het geld ontvangen. Maar of dat gebeurt, is niet duidelijk. Als vakbond hebben wij er wel problemen mee dat ze niet eens weten hoeveel ze verdienen.’

Doordat Chinese arbeiders in Afrika werken volgens het ritme dat ze gewend zijn, krijgen ze ook te maken met vijandige reacties. ‘Ze moeten rekening houden met de verlofdagen in Afrika. En daar werken ze 40 uren per week en geen 60.’

‘Zijn wij gekoloniseerd door China?’

Yenga Mabolia, coördinator Promines van het Congolese ministerie van Mijnbouw, zegt dat hij niet begrijpt waarom het contract met China zo’n groot probleem is voor het Westen. ‘Wij werken al heel lang samen met jullie. De Chinese contracten zijn voor ons iets nieuw. Vorige week is in Congo een decreet goedgekeurd die stelt dat alle contracten die te maken hebben met de natuurlijke grondstoffen online gepubliceerd moeten worden.’ Mabolia beschrijft het voordeel van de contracten als volgt: ‘Wij krijgen de infrastructuur en andere investeringen. De mijnen zitten bij ons. Als we niet tevreden zijn dan kunnen we het contract stoppen.’

‘Zijn wij gekoloniseerd door China? Is dat de vraag waar het hier om gaat?’, vraagt Jean de Dieu Ilunga van de Confédération Syndicales Congo (CSC). ‘Congo heeft zoals alle landen een partner nodig en wij staan open voor iedereen die open staat voor een win-win situatie zonder al te veel voorwaarden. Elk land mag onderhandelen.’ Congo moet volgens hem gezien worden als een land dat uit een zware crisis komt. ‘Staatsbedrijven worden commerciële spelers. Over een termijn van drie jaren kunnen wij volledig open zijn en we zijn ook beter op weg naar een goed bestuur.’

Volgens Peter Franssen, redacteur bij infochina.be, maakt het Westen zich zorgen over de opgang van China in Afrika omdat verhoudingen die jaren oud zijn, worden uitgeschakeld. ‘China groeit in die mate dat het andere spelers opzij zet. Het Westen kon al vijf eeuwen de rijkdommen plunderen, maar nu heeft China een samenwerking die los staat van het Westen.’ Hij stelt wel ook voor om naar andere manieren behalve grondstoffen te kijken voor ontwikkeling.

‘De pers stelt China vaak voor als een nieuwe kolonisator in Afrika’, zegt Brautigam, ‘maar dat is één van de mythen rond de bijdrage van China.’ Ze vertelt dat China al lang voor de jaren ’90 aanwezig was in China en dat ‘het niet gaat om een “nieuwe donor”’. ‘Het is gewoon onopgemerkt omdat toen de aanwezigheid kleinschalig was.’

‘Welk alternatief biedt het Westen?’

De Amerikaanse stelt dat het Westen niet erg succesvol geweest is in het verbeteren van de levensstandaard. ‘De Verenigde Staten besteden veel geld aan aidsbestrijding, terwijl malaria meer doden veroorzaakt. China kan betere keuzes maken. Niet uit altruisme of vriendelijkheid, maar omwille van de gedeelde voordelen.’ Brautigam vindt verder dat de Chinese investeringen ook transparanter zijn. ‘Daarvan vind ik tenminste nog gegevens terug.’

Over transparantie en doeltreffendheid geeft ze ook het voorbeeld van de hulp aan Angola. ‘Het geld van het Westen ging naar de regering en het was al de zoveelste keer dat wij geld doneerden. Voor China was het de eerste keer en hun investering ging onmiddellijk naar de infrastructuur. Over het geld van het Westen weten we niet eens wat er mee is gebeurd.’ Tussen de pleidooien en het debat door stelt Brautigam regelmatig de vraag of Afrika eigenlijk een andere optie heeft dan China. ‘Welk alternatief biedt het Westen? De Chinese manier is tenminste creatief, het voorziet ook een methode om terug uit de schuld te geraken. Daar heeft het Westen niet aan gedacht.’

De studiedag werd georganiseerd door Intal, CSC/ACV, FGTB/ABVV, 11.11.11, INEM en GRESEA.

Voor een uitgebreidere analyse over China in Afrika is er de MO* paper Wat doet China in Afrika en Latijns-Amerika van John Vandaele en Marc Vandepitte.