Een (geld)pompend overgangsjaar zonder echte doorbraken

In de VS vergden de presidentsverkiezingen traditiegetrouw veel politieke energie – het was niet het moment waarop een zittende president risico’s neemt. In het aloude Israëlisch-Palestijnse conflict werd dan ook geen millimeter vooruitgang geboekt. De herverkiezing van Obama betekent wel dat de wereld niet te maken krijgt met de meer in zichzelf gekeerde en militaristische VS die Mitt Romney voor ogen stond.

Japan worstelt al vele jaren met zijn verouderende, stagnerende zelf, maar lijkt met de verkiezingen van december een meer nationalistische koers te gaan varen. De spanningen tussen Japan en China om de omstreden Senkaku/Diaoyu-eilanden liepen in 2012 hoog op. Niemand weet echt hoe hoog de spanningen tussen het land van de Rijzende Zon en de Neergaande Economie en het land met de Immer Rijzende Economie, China, kunnen oplopen.

In India maakte de regering Singh II een ietwat vermolmde indruk. Tenslotte is er het verdeelde Europa dat vaak moeite heeft om met één mond te spreken en dat meer dan de handen vol had met zijn eigen eurocrisis. Zonder gedreven leiders in leidende landen moet je doorgaans geen grote doorbraken op mondiaal gebied verwachten.

Klimaatcrisis

Zo werd voor de zoveelste keer slechts op het laatste nippertje voorkomen dat de klimaattop — dit keer in Doha (hoofdstad van Qatar, het land dat per hoofd van de bevolking het meest bijdraagt tot klimaatverandering) — weer eindigde met een flop. Uiteindelijk werd een toezegging over een voortzetting van een wankele variant van het Kyotoprotocol met niet veel meer dan de EU aan boord, uit de brand gesleept.

Naarmate de tekenen van klimaatonheil zich sneller aftekenen – smeltende poolijskappen, stormen van de Cariben tot New York of de Filipijnen – lijkt de wereld almaar trager te vorderen in het bieden van een gecoördineerde respons. Zo is steenkool, de meest vervuilende brandstof, weer bezig aan een mondiale opmars.

Het zuiden houdt zich sterker

Dan die andere crisis, de financieel-economische en dus de sociale. Die situeert zich vooral in de rijke landen. De grote opkomende landen herstelden zich snel van de crisis – China haalde dankzij een massief investeringsprogramma dat door staatsbanken werd gefinancierd al in 2009 een groei van acht procent — maar in 2012 brokkelde ook bij hen de groei af volgens de jongste cijfers van het Internationaal Muntfonds (IMF): Brazilië (1,5 procent), India (4,9 procent) en China (7,8 procent).

China moet afkicken van zijn extreme investeringsafhankelijkheid (de helft van het inkomen wordt geïnvesteerd), India worstelt met corruptie, aarzelend bestuur en gebrekkige infrastructuur en de Braziliaanse gezinnen kampen met hoge schuldenlasten.

Afrika bezuiden de Sahara hield zijn groei boven de vijf procent met uitschieters als Ghana en Ivoorkust met meer dan acht procent. De Aziatische grondstoffenproducent Mongolië noteerde 12,7 procent groei. Dat wijst erop dat de consumptie van grondstoffen nog altijd hoge toppen scheert: de opkomende landen, en vooral China, bouwen op massale schaal infrastructuren en steden, wat hun honger naar natuurlijke rijkdommen blijft aanwakkeren. Je kan alleen maar hopen dat ze voor deze immense werken op een relatief efficiënte manier zullen omspringen met de rijkdommen van de aarde.

Je kan alleen maar hopen dat China voor zijn immense infrastructuurwerken op een relatief efficiënte manier zal omspringen met de rijkdommen van de aarde.

Rijke landen worstelen

De rijke landen bleven over het algemeen kampen met amechtige groeicijfers. Dat leidde tot aanhoudende of stijgende werkloosheid en een zwaarder doorwegen van de schulden. De oprukkende vergrijzing met haar loden pensioenkosten lijkt verdere schulden en dus overheidstekorten te ontraden: en vooral in Europa kozen staten dan ook voor harde besparingen in de overheidsvoorzieningen.

Dit beleid had vaak twijfelachtige resultaten. Zware besparingen verergeren de budgettaire situatie, erkende zelfs het IMF merkwaardig genoeg in 2012. In tijden van crisis hebben overheidsbestedingen immers een veel groter positief effect op de groei dan in normale tijden, aldus het Fonds. Als naast de bedrijven en de gezinnen, ook de overheid gaat besparen, stokt de groei, slinken de overheidsinkomsten verder, ontstaan nieuwe begrotingstekorten, groeit de schuld verder aan, en ontwikkelt zich een negatieve spiraal.

De enige hoop is dan dat – na jaren van depressie en dalende inkomens (ook lonen) — geleidelijk de competitiviteit en dus de export van de getroffen landen verbetert. Probleem: als iedereen die lijn volgt, dreigt een mondiale neerwaartse spiraal te ontstaan. Al die overwegingen werden in 2012 herhaald in een eindeloze stellingenoorlog tussen pro’s en contra’s.

Europa

Vooral Europa moest maandenlang een gierende eurobrand blussen die de eenheidsmunt dreigde te doen crashen. Uiteindelijk zorgde de uitspraak van Mario Draghi, de voorzitter van de Europese Centrale Bank(ECB) dat de ECB bereid is om het nodige te doen – ‘En geloof me, het zal genoeg zijn’ – voor een keerpunt. Kunnen de woorden van Magiër Mario dan wonderen verrichten? Kennelijk overtuigden Draghi’s woorden de speculanten dat het geen zin heeft te gokken tegen de euro omdat ze dan tegen de onbeperkte vuurkracht – zeg maar de drukpers — van de ECB zouden aan botsen.

Draghi’s “magie” zorgde ervoor dat Italië en Spanje weliswaar nog altijd tweemaal zoveel rente moeten betalen als Duitsland maar dat is toch al veel minder dan in juni. Het blijft een merkwaardige wereld waarin het dreigement eindeloos veel geld bij te creëren zorgt voor meer rust op de geldmarkten. Ook de in december verkozen nieuwe Japanse regering – de eeuwige Liberaal-Democratische partij neemt, na een intermezzo van drie jaar, opnieuw de macht over — zal de Centrale Bank onder druk zetten om veel agressiever de deflatie te lijf te gaan door meer geld te scheppen.

Dat Spanje en Italië van het failliet werden gered, betekent evenwel helemaal niet dat de sociale problemen – vooral de torenhoge werkloosheid en huisuitzettingen in Spanje – nu van de baan zijn. Dat geldt vooral voor Griekenland waar de economie sinds 2007 met een kwart is gekrompen en waar de fascistische partij Gouden dageraad verder in aanhang en brutaliteit groeide. Overleeft de democratie er de door Europa opgelegde besparingspolitiek?

Hoe dan ook moet de EU de juiste balans vinden tussen de solidariteit van de sterkere landen met de zwakkere landen en de verantwoordelijkheidszin van de schuldenlanden tegenover de kredietgevende landen. Het oude Europa blijft dus ook in 2013 voor het moment van de waarheid staan: verder integreren of verbrokkelen. De grote uitdaging voor de rijke landen is om als samenleving op een goede manier te leren leven met minder of geen groei. Dat hebben we in 2012 niet geleerd.