Een grote gele zwaan en 27 kleine eendjes?

China is een grootmacht. Niet alleen op economisch gebied waar het zich opmaakt om over enkele jaren de grootste economie ter wereld te worden. In 2013 aarzelde het niet om dat ook op politiek en militair vlak te tonen.

De doctrine van de voormalige leider Deng Xiaoping om je kracht te verbergen, wordt verlaten. Het land aarzelde niet om te verklaren dat de betwiste rotseilandjes die zij Diaoyu noemen – en de Japanners Senkaku – niet alleen Chinees zijn, maar ook om zijn luchtverdedigingsidentificatiezone (wat een woord!) in die zone uit te breiden. En de VS, de grote beschermers van Japan, hebben dat eigenlijk aanvaard, hun burgervliegtuigen gaan er alvast rekening mee houden.

Het is ook het jaar waarin de Britse premier David Cameron bij zijn bezoek aan China amper nog de mensenrechten ter sprake durfde te brengen. De Chinezen hadden hem immers ruim een jaar kaltgestellt omdat hij de Dalai Lama, de spirituele leider van de Tibetanen – volgens de Volksrepubliek een gevaarlijke separatist en een wolf in schaapskleren - had ontmoet en nu moesten en zouden er weer zoete broodjes worden gebakken met wat intussen de tweede grootste economie ter wereld is. Dus ging Cameron braaf in de rij staan om de business met China niet langer te bezwaren.

Enkele jaren geleden kon Karel De Gucht als Belgisch minister van buitenlandse zaken er nog mee volstaan om zijn ontmoeting met de Dalai Lama uit te stellen tot na afloop van een prinselijke missie naar China. Nu wordt zo’n ontmoeting kennelijk sowieso afgestraft. Herinnert u zich nog dat er meer dan veertig ambassadeurs in Noorwegen waren die beslisten dat ze niet naar de uitreiking van de Nobelprijs voor de Vrede aan de Chinese dissident Liu Xiaobo zouden gaan? Ook dat toonde al hoe kleinere machten tribuut of eer bewijzen aan China, zoals kleinere landen dat eeuwenlang deden tegenover het rijk dat het midden van de wereld was, de letterlijke vertaling van hoe China zichzelf noemt: zhong guo, het middenrijk.

Dat alles betekent niet dat China geen problemen zou kennen - groeiende ongelijkheid, massieve milieuvervuiling, financiële instabiliteit – maar het land lijkt van plan die problemen aan te pakken. Op de derde plenaire zitting van het achttiende centrale comité van de Communistische Partij van China werden beslissingen genomen die iets aan die problemen kunnen verhelpen.

27 eendjes

Europa reageert niet als blok op de Chinese aanpak. De Fransen en Duitsers hadden een zekere Schadenfreude over de Britse situatie: ze waren wàt blij dat hun relatie met China beter was. Beide houdingen illustreren dat Europese landen tegenwoordig opnieuw – voor het eerst in tweehonderd jaar – kleine landen zijn in vergelijking met China. Ze proberen in het gevlei te komen van China. Als de Europese landen meer willen wegen, kunnen ze maar beter samenwerken.

Dat Europa valt evenwel steeds meer uit elkaar. Decennialang vond er een convergentie plaats tussen arme en rijke lidstaten. Sinds de financiële crisis is die trend omgebogen: de voorbije jaren zijn noord en zuid, maar ook oost en west opnieuw meer uit elkaar aan het groeien (zie het dossier uit MO*magazine van april).

Die nieuwe realiteit vloeit voort uit de crisis en de manier waarop de EU daarop heeft gereageerd. Om de banken te beschermen – en een nieuwe bankcrisis tegen te gaan – worden weinig schulden kwijtgescholden en moeten lidstaten van Europa zwaar de broeksriem aanhalen. Omdat Duitsland niet wilde dat de Europese Centrale Bank tussenkwam – vertrouwen injecteren door zelf leningen aan de regeringen van zwakke lidstaten op te kopen - zoals in de VS en het VK, moesten de schuldenlanden veel langer dan nodig hoge rentes betalen.

De ontwikkelingslanden bleven sneller groeien dan de rijke landen, vooral de EU en Japan. Op zich is dat goed nieuws, al weten de rijke landen niet goed om te gaan met lage groei of nulgroei.

Met die trend onderscheidt de EU zich van de rest van de mondiale tendens. Daar neemt de inkomenskloof tussen landen af maar neemt hij binnen landen toe. In de EU gelden dus beide trends.

Dat alles vertaalt zich politiek in de groeiende afkeer van de EU in heel wat lidstaten. Door een hele trits nieuwe extremistische partijen maar ook door meer traditionele mainstreampartijen zoals de Nederlandse VVD en de Britse conservatieven. In die omstandigheden is het niet makkelijk voor de EU om met een stem te spreken op het wereldtoneel. Dat spanningsveld – de noodzaak om met een stem te spreken in de wereld en de ontevredenheid over het interne Europese beleid dat als asociaal wordt ervaren – wordt dan ook een van de grote thema’s op de aanstaande Europese verkiezingen.

Opkomende landen blijven opkomen, net als de CO2

Brazilië zal zijn mondiale “coming out” beleven met het WK Voetbal in 2014 en de Olympische Spelen van Rio twee jaar later. En dat konden we in 2013 al wat voelen: de ogen van de wereld zullen de komende jaren echt wel op deze Latijns-Amerikaanse reus met al zijn grond, water en natuurlijke rijkdommen, gericht zijn.

De nieuwe Braziliaanse directeur-generaal van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), Roberto Azevedo, scoorde in zijn eerste jaar al een eerste akkoord – het eerste wereldhandelsakkoord in bijna twintig jaar, zij het dat het op één enkel thema sloeg. Ongetwijfeld boezemt de Braziliaan Azevedo die de WTO door en door kent, de ontwikkelingslanden die de meerderheid uitmaken, meer vertrouwen in dan zijn westerse voorgangers.

De ontwikkelingslanden bleven sneller groeien dan de rijke landen, vooral de EU en Japan. Op zich is dat goed nieuws, al weten de rijke landen niet goed om te gaan met lage groei of nulgroei. In Japan zet de nationalistische premier Shinzo Abe nu alles op alles om inflatie en zo meer groei te scheppen.

Veel groei in de ontwikkelingslanden – met zes zevende van de wereldbevolking - betekent meer CO2-uitstoot op mondiaal vlak. In mei 2013 bevatte onze atmosfeer voor het eerst 400 CO2 ppm – vierhonderd deeltjes CO2 per miljoen deeltjes. Nochtans was 2013 een jaar van alweer geen klimaatakkoord: de wereld raakt het niet eens hoe ze dit megaprobleem moet aanpakken.

En de winnaar is dan toch… de diplomatie

Ook inzake Syrië slaagde de wereld er niet het vreselijke geweld te stoppen – al leidde de handigheid van de Russische president Vladimir Poetin er wel toe dat Amerikaanse bombardementen werden voorkomen en dat er een akkoord kwam om de chemische wapens van het land te vernietigen. Dat zou intussen zelfs al gebeurd zijn. Prompt kreeg de Organisatie voor het Verbod van Chemische Wapens de Nobelprijs voor de vrede. Dat was eigenlijk een prijs voor de diplomatie, het gestage zoeken naar een veiliger wereld door met elkaar te praten, en af te spreken wat je met sommige van de gevaarlijkste wapens ter wereld doet.  

Die diplomatie won ook in de Iraanse nucleaire kwestie waar gesprekken tussen de machten van deze wereld en de sjiïtische grootmacht – na de verkiezingen van Hassan Rohani tot Iraanse president - wel vrucht droegen. De knellende sancties worden een beetje verzacht in ruil voor een veel sterkere controle op het Iraanse kernprogramma. Afwachten of die evolutie zich in  2014 kan doorzetten.