Een karavaan identiteiten

Deze openingsstelling haalt Pamuk, als volleerd postmodern schrijver, in de loop van het gesprek deskundig uit elkaar. In schijnbaar tegengestelde uitspraken vult hij de Turkse complexiteit in met stukken Oost en West, met Europese kleuren en Aziatische motieven. Als romanschrijver plaatst hij zich bijvoorbeeld uitdrukkelijk in de Europese literaire traditie. ‘De Europese romankunst heeft zich ontwikkeld tot een ruimte waarbinnen volkeren en tradities met hun eigen tegenstellingen geconfronteerd worden. Een roman is een uitstekende omgeving om in dialoog te gaan met je eigen achtergrond en gedrag.’ Is hij dan een Europees schrijver? Niet echt, vindt Pamuk, want ‘ik maak ook deel uit van onze klassieke verhalentraditie, geen religieuze maar wel een islamitische achtergrond. Deze traditie legt een grote nadruk op tekst en allegorie, elementen die ik nodig heb om de grootstedelijke realiteit van Istanbul te verwoorden in mijn romans.’

De enige manier om een Turkse identiteit op te bouwen, zegt Pamuk, is door de veelheid van invloeden uit heden en verleden te verwerken in je eigen, bijzondere zelf. ‘Een grote fout die in Turkije gemaakt werd, was de Arabische en Perzische tradities te bannen, omdat we per se ernstig genomen wilden worden door Europa. Firdonsi en Nizami verdwenen zo uit ons collectieve erfgoed en iedereen moest Oedipus en Macbeth lezen. Eindresultaat van zo’n gedecreteerde verdringing is verarming én frustratie.’

‘Elke eenduidige identiteit is gevaarlijk’, zegt Pamuk. Als schrijver verweert hij zich tegen dergelijke eenzijdigheid door gebruik te maken van ironie en afstandelijkheid. ‘In Turkije moet je achterdochtig zijn telkens iemand heel uitdrukkelijk begint over zijn identiteit, omdat het gaat om een explosieve mengeling van ideeën en reële belangentegenstellingen. Mensen zijn in staat om elkaar te doden voor deze ideologische cocktail.’

In zijn jongste roman Ik heet karmozijn plaatst Orhan Pamuk de Turkse worsteling met Oost en West in de vijftiende eeuw. De Europese schilderkunst met haar streven naar correcte weergave van gelaat en perspectief botste toen met het islamitische verbod op afbeelding van Gods schepping. ‘Uiteindelijk gaat Ik heet karmozijn over de waardigheid van de kunstenaar, die zelf een combinatie moet maken van verwachtingen, invloeden en persoonlijke ambities. In het boek stellen de hoofdpersonages vast dat de Europese techniek superieur is, maar dat de spiritualiteit die daarmee samenhangt wellicht schadelijk is. Een heel actuele vaststelling, toch?’

Ik heet karmozijn van Orhan Pamuk is uitgegeven door De Arbeiderspers. ISBN 90 295 35 87 3.