Een milieuprobleem komt nooit alleen

Rob De Jong weet alles over de meest vervuilde steden ter wereld: hij leeft al zeven jaar in de smogstad Nairobi waar hij programme officer bij UNEP (United Nations Environment Programme) is. ‘De vervuiling komt niet meer van New York of Londen, maar van Bombay en Lagos.’ De grootste steden der aarde liggen niet meer in Noorden. In 1900 prijkten bijna alleen geïndustrialiseerde steden zoals Londen, New York, Parijs, Berlijn, Chicago in de top tien. In 2001 schoten daar alleen nog New York (4e) en Tokyo (1e) van over. Nu sieren vooral Aziatische steden zoals Calcutta, Delhi en Shangai dit lijstje, en tegen 2015 verwelkomt men ook nog Karachi en Jakarta. Rob De Jong: ‘De milieuproblemen in het Westen zijn tot stilstand gekomen. Momenteel staat Azië op kop, en ook in Afrika komen naast Lagos nog meer vervuilende megasteden. Nu kunnen milieuproblemen er nog in de kiem gesmoord worden, over tien jaar is het daar ook al te laat.
’ Welke momenteel de meest vervuilende steden zijn, is moeilijk te zeggen. Het hangt er maar van af wat je als maatstaf neemt. Rob De Jong: ‘Als je naar de luchtvervuiling kijkt, scoren Mexico City, São Paolo en Peking het hoogst. Neem je de ecologische voetafdruk als parameter, dan komt Londen op de eerste plaats. Steden vervuilen trouwens niet alleen zichzelf, maar ook de directe plattelandsomgeving en zelfs de hele wereld. Dan denk ik aan het verlies van biodiversiteit, klimaatveranderingen, broeikasgassen.’ Naast een direct zichtbaar gezondheidsprobleem, levert milieuvervuiling ook een economisch probleem op.
Rob De Jong: ‘Wist je dat internationale bedrijven tegenwoordig eerst de levenskwaliteit van een stad checken vooraleer ze er investeren? Volgens schattingen van de Wereldbank vreet luchtvervuiling 5 tot 20 procent van het BNP weg doordat werknemers niet kunnen werken door astma, bronchitis, hoofdpijn of misselijkheid. Bovendien kan milieuvervuiling zoals bijvoorbeeld vervuilde rivieren ook het toerisme ernstige schade toebrengen. En dan hebben we het nog niet over de impact op de landbouw. Daarom moeten milieuproblemen geïntegreerd aangepakt worden.’ (sf)

Leven op een vuilnisbelt…

‘De enige manier om de Keniaanse regering wakker te schudden, is een berg vuilnis op de spoorlijn, die dwars door onze sloppenwijk loopt, leggen. Dan moeten ze het wel komen opruimen’, zegt Farida, mede-oprichter van de kleine ngo Stara in Kibera, de grootste sloppenwijk van Nairobi. Stara organiseert elke vrijdag een grote schoonmaak onder de inwoners van Kibera, maar lang niet iedereen popelt om mee te werken. Farida: ‘Er is te weinig geld voor materiaal zoals handschoenen en schoppen om het vuilnis op te ruimen. Er is hier ook gewoon geen ruimte om het vuilnis te verzamelen en te verbranden. Maar de mentaliteit van de mensen veranderen, blijft onze allermoeilijkste taak.’
Marie-Ange Goux, een Franse politicologe die onderzoek doet naar huisvesting in de sloppenwijken van Nairobi, ziet vuilnis als een groot ecologisch en maatschappelijk probleem. ‘Afrikanen zijn erg gesteld op een proper huis, maar toch liggen de straten er ontzettend vuil bij. Veel mensen voelen zich niet thuis in de sloppenwijk, zijn gefrustreerd en denken dat ze ooit nog terug naar hun dorp gaan. Ze denken dus niet op lange termijn. Vergelijk het met de uitzichtloze Parijse banlieues. Pas na 15 of 20 jaar beseffen mensen dat ze niet meer kunnen terugkeren: geen geld voor de busrit of ze durven niet meer terug uit schaamte omdat ze niet de grote rijkdom hebben verworven in de stad. Pas als mensen beseffen dat de stad hun thuis is, beginnen ze zich te organiseren en aan hun toekomst én dus hun eigen vuilnis te werken. Je merkt dan ook dat veel ngo’s of vrouwengroepen in de sloppenwijken uit oudere mensen bestaan. Straatkinderen ruimen veel vuilnis op om een deel ervan te recycleren en te verkopen. Soms vragen ze zelfs geld om “hun” proper gebied over te steken. Anderen leggen dat proper stuk ‘s nachts weer vol vuilnis om er nog eens geld aan te verdienen.’

…maakt je rijk

In de mega-stad (meer dan 10 miljoen inwoners) Caïro wordt een derde van het vuilnis of 3.000 ton wordt er opgehaald, verwerkt en gerecycleerd door een informeel circuit van 40.000 zabbaleens, Arabisch voor vuilnismannen. Deze groep marginalen zorgt al meer dan een eeuw voor schone straten en huishoudens in Caïro. Van deur tot deur halen ze het vuilnis op en recycleren er de bruikbare dingen uit zoals metaal, papier en glas, en met voedingsresten slagen ze er in om wat (pluim)vee te houden.
Sinds de jaren zeventig barst de Egyptische hoofdstad uit haar voegen en produceert ze meer vuilnis dan de zabbaleen vuilnismannen kunnen dromen. Meer vuilnis betekent meer inkomsten. Die investeren ze onder andere in machines om nog meer papier, metaal, plastic en compost op een gemakkelijkere manier te recycleren. 80 procent van het afval dat ze ophalen wordt gerecycleerd. Met de groeiende winsten bouwen ze scholen, ziekenhuizen en waterzuiveringsystemen. Een onverhoopt succes waar deze traditioneel arme bevolkingsgroep dagelijks de vruchten van plukt. Maar hoe lang nog? Het Amerikaanse World Watch Institute signaleert in zijn State of the World Report 2003 dat de overheid een internationaal privé-bedrijf wil inschakelen. De zabbaleen zouden dat geld liever gebruiken om hun ophaalsysteem uit te breiden en tegelijkertijd hun levensomstandigheden te verbeteren. (sf)

‘We kunnen weer naar de sterren kijken’

Ademen in New Delhi kan de gezondheid ernstige schade toebrengen. 13 miljoen mensen die met 3,5 miljoen auto’s rijden, dat betekent een gigantische luchtvervuiling die verantwoordelijk is voor 10.000 doden per jaar, één miskraam per uur, lever- en nierproblemen, kanker, en zelfs een verlaagd IQ bij kinderen. Volgens cijfers van de Wereldbank wordt 95 procent van de gezondheidsproblemen in Indiase steden veroorzaakt door sulferdioxide en PM10 afkomstig uit het verkeer.
De grootste en oudste milieu-organisatie in India, het Centre for Science and Environment (CSE), heeft hemel en aarde maar vooral de dieselindustrie bewogen in haar strijd tegen de dodelijke luchtvervuiling. Sinds ze in 2000 via gerechtelijke weg het openbaar vervoer verplicht heeft over te schakelen van diesel naar LPG, is het aantal vervuilende dieselpartikeltjes met 25 procent gedaald in vergelijking met 1996. LPG is namelijk zeven keer schoner dan de minuscule dieselpartikeltjes die zich in je longen nestelen.
Anumati Roychowdhuri, hoofd van het CSE-departement luchtvervuiling: ‘Je merkt het verschil. De dieselstank is fel verminderd, ik heb geen tranende ogen of verstikkend gevoel meer als ik in de file sta, en ik kan de sterren weer zien door de verminderde smog. Het verkeer in New Delhi is verantwoordelijk voor 70 procent van de loodvervuiling in de lucht, de industrie maar voor 10 procent.’
In 1996 lanceerde CSE zijn eerste campagne voor schone lucht. ‘Op de regering moeten we niet rekenen. Die is op geen enkele manier verantwoordelijk voor de successen van de afgelopen jaren. CSE heeft samen met de macht van de publieke opinie en de media de regering en de dieselindustrie gedwongen veranderingen door te voeren. Elke burger of organisatie in India kan via het gerecht wantoestanden aanklagen in naam van het algemeen belang. De diesellobby probeerde ons voortdurend te saboteren: ze verspreidde foutieve, zogenaamd wetenschappelijke informatie en huurde zelfs een pr-bureau in om diesel als groene brandstof te promoten.’ (sf)

‘Steden zijn onze gezamenlijke toekomst. Om hen leefbaar te maken, moeten we niet alleen aan stadsplanning doen, maar ook ernstige vragen stellen bij de stedelijke levenswijze, die vaak overdadig gebruik maakt van water, energie en andere natuurlijke hulpbronnen. We zullen ook de productie- en consumptiepatronen en de mobiliteitssystemen moeten aanpakken.’

Klaus Toepfer, directeur-generaal van UNEP (VN milieuprogramma)