Een vreemd feest komt thuis

Antwerpen is een gekleurde stad. Niemand kijkt nog op van die vaststelling. Toch is de diversiteit er tegelijk minder vanzelfsprekend en minder groot dan wel eens gedacht, gehoopt of gevreesd wordt (schrap wat u niet bevalt). Minder vanzelfsprekend, want ondanks jaren van multiculturele debatten en geloofsbelijdenissen, blijkt de gemiddelde progressieve organisatie in Antwerpen nog steeds witter te zijn dan het even gemiddelde vleesverwerkende bedrijf om de hoek. De woorden zijn gewillig, het delen van macht en inkomen verloopt bijzonder moeizaam. De diversiteit is, alle kreten over Borgerokko ten spijt, minder groot dan gedacht, waardoor het straatbeeld ook in Borgerhout ver beneden de kleurrijkheid blijft die de echte grote steden van 2001 kenmerkt. ‘Toch is de aanwezigheid van allochtonen in Antwerpen reëel’, zegt Mohammed Sabi. ‘Ze is bovendien blijvend en verrijkend en verdient een grotere zichtbaarheid.’ Sabi is een oude rot in de interculturele kringen van de Scheldestad en het verrast dus niet hem weer te ontmoeten als een van de initiatiefnemers van de Antwerpse moussem.

GEITEN EN KAMELEN

‘Een moussem’, zegt Mohammed Sabi, ‘is in veel Marokkaanse steden en dorpen hét jaarlijkse festival, waaraan jong en oud deelnemen en waarbij de bestaande breuklijnen plots overbrugbaar blijken. Met deze eerste Antwerpse moussem willen we die manier van samen feesten nu eindelijk ook in Antwerpen introduceren. We hopen dat dit initiatief de aanzet is tot een nieuwe traditie aan de oevers van de Schelde.’ Is het dan de bedoeling om, naast de Sinksenfoor, een Ramadanfoor te starten? ‘Wij zullen de apartheid tussen zogenaamde autochtonen en allochtonen niet zelf organiseren’, reageert Sabi. ‘De Antwerpenaren van Marokkaanse afkomst willen alleen een element uit hun eigen, rijke traditie aanbieden aan de stad waar ze nu thuis zijn en aan de gemeenschap waarvan ze nu deel uitmaken.’ Is het nog nodig om de autochtone Vlamingen te vertellen dat hun allochtone buren een rijke traditie hebben? Mohammed Sabi vindt van wel. ‘Trouwens’, voegt hij eraan toe, ‘ook de jonge allochtonen hebben weinig voeling met de weelde aan gebruiken en waarden die hun ouders nog vanzelfsprekend vonden. De Antwerpse moussem is ook bedoeld om hen in contact te brengen met hun eigen achtergrond. Het moet de jongeren de kans geven om meer te kennen dan het familieverhaaltje over de opa in de bergen.’

Mohamed Ikoubaan, die mee aan de wieg stond van de Antwerpse moussem, benadrukt dat het festival helemaal afgestemd is op de actuele werkelijkheid van Vlaanderen. ‘Wij voeren geen paarden en kamelen op’, lacht hij, ‘en er komt geen geitenmarkt op de Waalse Kaai. De moussem die we in het Zuiderpershuis organiseren mag zeker geen kijkkast worden voor witte Antwerpenaren die eens een brokje “authentiek” Marokkaans volksfeest willen meemaken. Dat soort exploitatie organiseert de Marokkaanse overheid al voor de westerse toeristen. Uit die ervaring leerden we dat het dodelijk is voor de beleving van de mensen als een feest gedegradeerd wordt tot folklore en als die folklore opgevoerd wordt om tegemoet te komen aan de vage verwachtingen en de berekenbare koopkracht van buitenstaanders.’

De nieuwe context van stedelijk Vlaanderen zorgt voor een andere soort programmatie dan bij de oorspronkelijke moussems, bevestigt Mohamed Ikoubaan. ‘In Antwerpen hechten we veel belang aan het artistieke element.’ Optredens van de mystieke Confrérie Rkabelfilali de Mrabet, het klassieke Arabo-Andalousisch orkest van het Conservatorium van Tanger, chaabi-zangeres Aziza Meknassia, de Berbergroep Said Mariouari en raï-zanger Rachid Berriah geven aan dat het inderdaad om meer gaat dan om een oogstfeest of een jaarkermis. ‘Hier groeit een uitzonderlijk project’, zegt Sabi, ‘waarin Marokkaanse kunst geprogrammeerd wordt door mensen van Marokkaanse oorsprong. Tot nu bleef veel van de zogenaamde multiculturele programmatie in handen van witte organisatoren. Dat leidde tot de vreemde situatie dat je haast geen allochtonen vond op wereldmuziekfestivals. Met deze moussem hopen we een begin van een kentering op dat vlak te maken.’

IT’S THE ECONOMY, STUPID

De wervende tekst voor de moussem bezondigt zich wel een beetje aan het exotisme dat elders verfoeid wordt. ‘Marokko wordt soms voorgesteld als het land van de 1001 moussems’, schrijven de organisatoren. Neem eender welk aspect van het menselijk leven, verbindt het met de Arabische cultuur en een of andere creatieveling bedenkt wel iets met het getal 1001. Mohamed Ikoubaan geeft toe dat er meer Ali Baba zit in de perstekst dan goed is voor de doelstelling van het evenement. Met meer dan vijfhonderd gekende moussems in Marokko, vindt Ikoubaan dat die ene extra in Antwerpen toch wel aanleiding gaf tot het magische getal uit de oriëntaalse literatuur. Bovendien staat 1001 ook voor het ontelbare en het oneindig diverse. ‘In het ene dorp heb je de moussem van de dadels, in het andere de moussem van het huwelijk. In een stad als Meknes krijgt de moussem een heel uitgesproken religieus karakter -wat niet betekent dat alles er strikt volgens de regels van de islam verloopt - terwijl in de dorpen van het Atlasgebergte vaak de vruchtbaarheid en de oogst centraal staan.’ Sabi voegt daaraan toe dat er één aspect is dat in zowat alle moussems terugkeert: de centrale plaats die de middenstand inneemt tijdens de dagen van het festival.

De intieme band tussen volksfeest, religieuze viering en economisch belang zal ook in Antwerpen zichtbaar zijn. ‘We willen immers tonen’, zegt Sabi, ‘dat de Marokkaanse aanwezigheid hier meer is dan een bron van problemen en irritaties. De meeste Marokkaanse allochtonen zijn op de een of andere manier economisch actief en het is belangrijk dat ook eens te benadrukken.’ Het hele weekend worden daarom allerlei winkeltjes en workshops opgezet door Marokkaanse Antwerpenaars. Mode-ontwerpers, kunstambachten, binnenhuisinrichting, lichaamsversiering, boekenwinkels, muziekwinkels en reisbureaus stallen hun producten uit en bieden ze te koop aan. Misschien noemt men Antwerpen binnenkort wel de stad van 1001 Marokkaanse investeringen.