Een waarschuwingssysteem tegen genocidestokers?

“Elk jaar worden mensen het slachtoffer van een genocide, veroorzaakt door propaganda”, zegt Hamelink. Daarom bouwde hij een systeem uit dat bericht in de media systematisch analyseert en waarschuwt voor dergelijke propaganda.
Voor zo’n wereldwijd systeem is veel geld nodig, en daarom wil Hamelink op kleine schaal te starten met een pilootproject. “Afghanistan zal wellicht de eerste testcase worden, aangezien de haatpropaganda daar in de lift zit.” Hamelink zegt al interesse gewekt te hebben bij Zwitserse universiteiten, die bereid zijn het plan voor te leggen aan het Zwitserse ministerie van Buitenlandse Zaken. “Ik ben een extreme optimist. Het plan is belangrijk genoeg om er echt mee door te gaan”, zegt Hamelink.

Rwanda

Een voorbeeld van de macht van haatmedia is de volkerenmoord in Rwanda, waarbij gewapende Hutu-extremisten in enkele maanden tijd 800.000 Tutsi’s en gematigde Hutu’s uitroeiden. De Hutu’s en de Tutsi’s hadden nochtans al jaren vredevol samengeleefd, spraken dezelfde taal en waren met elkaar getrouwd.
De haatpropaganda van onder meer Radio Mille Collines veranderde vredevolle buren in moordmachines. Hutu-extremisten vergiftigden de ether met boodschappen tegen de Tutsi’s, die ze “verraders” en “kakkerlakken” noemden. In augustus 2003 veroordeelde het Rwandatribunaal in Tanzania twee journalisten, die hadden opgeroepen tot moord, tot een levenslange celstraf. Een andere journalist kreeg 35 jaar cel.
De gerechtigheid kwam te laat: “De internationale gemeenschap moet verspreiders van haat voor de rechtbank kunnen brengen voordat er moorden gebeuren”, zegt Hamelink.

Tegenwind

Hoe goed IMAS ook mag bedoeld zijn, toch krijgt het systeem kritiek omdat het een negatieve impact zou kunnen hebben op de vrijheid van meningsuiting. “Het gevaar bestaat dat feitelijke en evenwichtige berichtgeving wordt gecriminaliseerd omdat het bij de publieke opinie een negatieve reactie zou kunnen uitlokken”, zegt Brian Buchanan van het Vrijheidsforum en het First Amendment Centre.
“Sommige stukken IMAS zijn het onderzoeken waard”, zegt Tala Dowlatshahi van Reporters zonder Grenzen. “Indien journalisten in conflictgebieden nauwgezet gecontroleerd worden, kan dat een open, vrije en democratische werking verzekeren, zoals beschreven in artikel 19 van de Universele Verklaring van de Mensenrechten.”
Dowlatshahi dringt er wel op aan om journalisten in conflictgebieden niet nog meer te kwellen. “Journalisten in onder meer Afrika, China en Irak worden al dagelijks geconfronteerd met bedreigingen”, zegt Dowlatshahi. “Het zou ontgoochelend zijn indien IMAS dat nog erger maakt. Journalisten mogen niet beperkt worden in hun mogelijkheden om het publiek te informeren over het land en de actualiteit.”

Delicate evenwichtsoefening

Hamelink benadrukt dat er moet gekozen worden tussen de pest en de cholera: “Ofwel beperk je de persvrijheid, ofwel laat je het aansporen tot geweld toe”, zegt Hamelink. “Wie propaganda voert voor haat, neemt de vrijheid van meningsuiting weg bij zijn slachtoffers. Bovendien komt haatpropaganda vooral voor in gemeenschappen waar de overheid de media censureert. Indien de internationale gemeenschaap de haatpraat in dergelijke landen kan stoppen, zal de persvrijheid er toenemen.”