Egyptische staatsmedia leren oude gewoonten niet af

“De staatsmedia zitten vast in oude patronen; ze hebben nooit iets anders gedaan dan de man aan de top lof toezwaaien”, zegt Rasha Abdulla, een docent journalistiek en massacommunicatie aan de Amerikaanse Universiteit in Cairo. “Nu Moebarak weg is, richten ze zich op de militaire raad.” Die Hoge Raad van de Strijdkrachten heeft nu de touwtjes in handen in Egypte.

Mediarevolutie

Begin dit jaar was er veel hoop dat de omwenteling ook het medialandschap ingrijpend zou hertekenen. In elk geval schudde de Egyptische revolutie ook de Egyptische staatsmedia ruw wakker. Jarenlang gebruikte het regime overheidskranten, tv-stations en radiozenders om de bevolking een verdovende mengeling van propaganda en faits divers in te lepelen. Dissidente geluiden die in de bescheiden onafhankelijke media weerklonken, werden daardoor overstemd.

In januari en februari probeerden de staatsmedia het aanzwellende protest eerst te negeren, daarna begonnen ze de gebeurtenissen verdraaid weer te geven om te verhinderen dat de verzetsbeweging nog meer steun kreeg. Heel wat journalisten werd dat uiteindelijk te gortig en stapten op, maar de overblijvende redacteurs en reporters bleven belangrijke ontwikkelingen verzwijgen en ongegronde verdachtmakingen verspreiden.

Pas toen duidelijk werd dat de laatste dagen van Moebarak geteld waren, veranderden de staatsmedia opeens van toon. De betogers die ze tot daartoe hadden afgeschilderd als onrustzaaiers en pionnen van buitenlandse machten, werden plots patriottische jongeren die aanstuurden op hervormingen die al veel te lang op zich hadden laten wachten.

Redactionele onafhankelijkheid

Na het vertrek van Moebarak ontmantelde de door de militairen gecontroleerde overgangsregering het ministerie van Informatie dat altijd toezicht had gehouden op de staatsmedia; de kranten radiostations en tv-zenders van de overheid kregen ook een nieuwe leiding.

Volgens Ashraf El-Leithy, adjunct-hoofdredacteur van het officiële nieuwsagentschap MENA, kunnen de staatsmedia nu een onafhankelijke redactionele koers varen. “Voor de revolutie konden we niet schrijven over Mohamed ElBaradei (een mogelijke rivaal van Moebarak, nvdr) of over de (verboden) Moslimbroederschap. Nu zijn we vrij in de keuze van onze onderwerpen en hoe we ze behandelen.”

Maar zo ziet Shahira Amin het niet. De voormalige ankervrouw van de Engelstalige staatszender Nile TV diende op 3 februari haar ontslag in omdat ze niets mocht zeggen over de knokploegen van het regime die de dag voordien voor de ogen van de wereld waren ingezet tegen de betogers op het Tahrirplein. Inmiddels is ze weer aan de slag bij Nile TV, op voorwaarde dat niemand haar nog vertelt wat ze kan zeggen of niet.

De veranderingen bij de staatsmedia zijn grotendeels cosmetisch, zegt Amin. De nieuwe directeurs en hoofdredacteurs zijn volgens haar veteranen uit de propagandamachine van het regime van Moebarak. De voormalige topmensen zijn nog altijd actief als consultants. “Het zijn dezelfde mensen, dezelfde mentaliteit. Ze hebben Moebarak gewoon vervangen door de militairen.”

Oppositie aan het woord

Volgens media-experts blijven corruptie en vriendjespolitiek schering en inslag in de media. De journalisten van de staatsmedia moesten nooit op pad gaan om zelf nieuws te verzamelen en zitten daarom nog altijd te wachten op regeringsmededelingen of nieuws uit andere bronnen waarop ze zich kunnen baseren.

“De enige noemenswaardige verandering is dat de staatstelevisie nu ook plaats inruimt voor leden van de oppositie, vooral dan voor Moslimbroeders en salafisten”, zegt Amin. De goed georganiseerde Moslimbroeders zullen waarschijnlijk de sterkste partij worden in het nieuwe parlement; de salafisten zijn een uiterst conservatieve islamitische sekte die zich onverdraagzaam opstelt “Ik heb de indruk dat daar een boodschap in verborgen zit. Volgens Moebarak moesten de Egyptenaren kiezen tussen hem en de chaos. Nu zien we heel wat chaos. Dit zou een manier kunnen zijn om het publiek bang te maken en de revolutie op te geven.”

Mensenrechtenorganisaties maken zich zorgen omdat de Hoge Raad van de Strijdkrachten in juli het ministerie van Informatie weer tot leven heeft gewekt. De raad heeft ook laten weten dat journalistieke bijdragen over het leger of de militaire top pas mogen worden uitgezonden of gepubliceerd na het akkoord van het leger. Journalisten en bloggers die de waarschuwing in de wind hebben geslagen, zijn lastiggevallen en gearresteerd.

Erger dan onder Moebarak

“In veel opzichten is het overheidstoezicht erger dan onder Moebarak”, zegt Amin. “Vroeger bekeken ze onze teksten nooit. Nu is er strenge controle. Alles wordt door het leger nagekeken.”

“De revolutie heeft een einde gemaakt aan het laatste greintje geloof dat de mensen eventueel nog hadden in de staatsmedia”, oordeelt Abdulla, de docent journalistiek en massacommunicatie aan de Amerikaanse Universiteit. “Voor de nationale media zal het heel moeilijk worden om geloofwaardigheid op te bouwen. Eerlijk gezegd denk ik niet dat het proces al begonnen is.” Volgens haar hebben de Egyptische journalisten nood aan opleidingen en nieuwe richtlijnen. Ze moeten ook leren wat de rol is van vrije media. “We hebben het niet over staatsmedia maar over openbare media. Ze worden betaald met het geld van de mensen en moeten ten dienste staan van het publiek en niet van het regime.”